Dlaczego niektórzy z łatwością nawiązują satysfakcjonujące więzi z ludźmi, a inni ciągle doświadczają nieporozumień i rozczarowań? Co wpływa na to, że jedni budują stabilny wieloletni związek, a drudzy tworzą skomplikowane relacje, które szybko się rozpadają? Skąd się bierze lęk przed bliskością i chęć wycofania się, pomimo tego, że układa się dobrze? Wielu psychologów uważa, że na budowanie związków w dorosłym życiu ogromny wpływ mają nasze relacje z rodzicami w dzieciństwie. Pod wpływem wczesnych doświadczeń wykształcamy różne style przywiązania, które wpływają na sposób budowania relacje – brak wsparcia od rodzica, jego nieobecność lub doświadczenie przemocy zostawiają ślad. Poznaj wszystkie style przywiązania i dowiedz się, jak wpływają na więzi z innymi!

Relacje międzyludzkie – dlaczego są takie ważne?

Satysfakcjonujące relacje międzyludzkie są bez wątpienia jednym z kluczowych elementów szczęśliwego życia. Co prawda różnimy się między sobą potrzebą ich natężenia, ale to właśnie brak bliskich więzi skłania wiele osób do wizyty w gabinecie terapeutycznym – osamotnienie często prowadzi do utraty sensu życia.

Kontakty z innymi dostarczają wielu korzyści. W pierwszych latach życia służą przede wszystkim zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych i zapewniają poczucie bezpieczeństwa, niezbędnego do dobrego funkcjonowania w przyszłości. Później stają się istotnym źródłem akceptacji dla własnego ja i budowania poczucia własnej wartości, dostarczają wsparcia w obliczu problemów i zmniejszają podatność na stres.

Każdy człowiek chce doświadczać miłości i odczuwa potrzebę przynależności do grupy, która okaże zrozumienie. Pragnienia te są tak silne, że niektórzy utrzymują relacje dające znacznie więcej cierpienia niż pozytywnych chwil – byle nie zostać całkowicie samemu.

Jak powstają style przywiązania?

Bliskie relacje prowadzą do rozwoju przywiązania, czyli wykształcenia trwałej więzi. Pojawia się ono między dzieckiem a matką już w pierwszych miesiącach życia, a jej brak prowadzi do opóźnień rozwojowych. Każde dziecko potrzebuje kontaktu fizycznego i emocjonalnego, a rodzic reagujący na jego potrzeby zapewnia poczucie bezpieczeństwa. Natomiast wszelkie zaniedbania prowadzą do rozwoju lęku, smutku oraz złości.

Najbardziej kluczowe są pierwsze 3 lata życia – to właśnie wtedy wykształcają się style przywiązania, które prawdopodobnie będą obecne także w dalszym życiu. Wszystkie wczesne doświadczenia w kontakcie z opiekunem budują obraz siebie i świata, a w efekcie wpływają na sposób nawiązywania innych relacji. Jeśli rodzic był troskliwy i szybko reagował na potrzeby, dziecko rozwinie w sobie ufność do innych – w innym przypadku będzie postrzegać świat jako miejsce nieprzewidywalne i zagrażające.

Jakie style przywiązania wyróżniamy?

Najbardziej pożądany styl przywiązania charakteryzuje się ufnością do otoczenia i pozytywnym obrazem samego siebie, ale wskutek różnych komplikacji powstają style poza bezpieczne, w których dominuje lęk, niepewność, ambiwalentne uczucia i niska samoocena.

Skąd właściwie wiadomo, że bliskie więzi i wykształcenie przywiązania mają tak ogromny wpływ na człowieka? Udowodnił to brytyjski psychoanalityk John Bowlby oraz jego współpracownica, Mary Ainsworth. W wyniku prowadzonych badań opisali łącznie 3 style przywiązania:

• Przywiązanie bezpieczne – osoby, które wykształciły ten styl przywiązania są ufne i wierzą w to, że otrzymają wsparcie i pomoc od bliskich, gdy zajdzie taka potrzeba. Czują, że zasługują na miłość i dążą do bliskości z innymi, w czym pomagają wysoko rozwinięte kompetencje społeczne. Ich rodzice wykazywali się troską i wrażliwością na potrzeby, akceptowali temperament dziecka i wspierali jego rozwój.
• Przywiązanie lękowo-unikowe – w tym wzorcu brakuje zaufania do innych ludzi, bardziej prawdopodobne wydaje się odrzucenie. W zachowaniu osoby ze stylem lękowo-unikającym dominuje czujność, niezależność emocjonalna i samowystarczalność – nawiązuje relacje międzyludzkie pełne dystansu. Opiekun prawdopodobnie był obojętny, kontrolujący lub cenił bardziej swój własny komfort niż potrzeby dziecka.
• Przywiązanie lękowo-ambiwalentne – ten styl można rozpoznać po dużym natężeniu wewnętrznego niepokoju i przekonaniu o nieprzewidywalności relacji międzyludzkich. Przez brak pewności, czy bliska osoba będzie obecna w razie potrzeby, wykształca się zależność i lęk przed separacją. Potrzeba więzi jest silna, ale inicjowanie kontaktu sprawia problem – to silny konflikt wewnętrzny. Gdy bliska osoba jest nieobecna, pojawia się gniew. Ten styl jest efektem niespójności w zachowaniu rodzica i stosowania przez niego groźby odrzucenia, jako metody kontroli.

Z czasem okazało się, że 3 opisane powyżej style przywiązania to nie wszystko – Mary Main i Donna Weston udowodniły, że istnieje także przywiązanie lękowo-zdezorganizowane. Pojawia się w wyniku doświadczenia przemocy fizycznej, a o jego obecności świadczą nietypowe zachowania regulujące emocje w stresowych sytuacjach. W dzieciństwie obserwowane są stereotypie ruchowe, a w późniejszym życiu pojawia się wiele zachowań kontrolujących.

Style przywiązania a relacje międzyludzkie w dorosłym życiu

Psychologowie dostrzegają związki między stylem przywiązania wykształconym w dzieciństwie, a sposobem nawiązywania relacji międzyludzkich w dorosłym życiu. Dlaczego tak się dzieje? Sposób, w jaki rodzic traktuje dziecko pozostaje raczej stały przez wiele lat, o ile nie nastąpi jakaś przełomowa sytuacja. Nabyty styl przywiązania jest źródłem wiedzy o sobie – wiąże się z pewnymi przekonaniami i emocjami, które są obecne w każdej bliskiej relacji.

Co prawda, dziecko może stworzyć trwałą, bezpieczną więź z innymi członkami rodziny lub rówieśnikami, a późniejsze doświadczenia i nabyte kompetencje społeczne zmieniają jego przekonania o sobie i innych, ale pierwsza relacja z opiekunem to prototyp, który przez wiele lat ma największe znaczenie.

Do czego prowadzą nieprzepracowane problemy emocjonalne obecne w pozabezpieczanych stylach przywiązania? Konsekwencje obserwowane w takich relacjach są następujące:

• Osoba ze stylem przywiązania lękowo-ambiwalentnym wchodzi w nowe związki szybko z obawy przed samotnością – relacja ma służyć przede wszystkim zaspokojeniu jej potrzeb, a jeśli nie uzyskuje tego czego chce, odbiera to jako przejaw braku uczucia. Doświadcza skrajnych emocji, zazdrości i jest podejrzliwa.
• Dziecko, które wykształciło styl przywiązania lękowo-unikowy, w dorosłym życiu pragnie bliskości, ale równie mocno boi się utraty i odrzucenia. Z tego powodu zachowuje dystans, a gdy partner zbliża się bardziej – wycofuje się, psując relację.

Natomiast osoby ze stylem bezpiecznym są lepiej przystosowane, mają większe kompetencje społeczne i łatwiej nawiązują satysfakcjonujące relacje z innymi.

Czy można zmienić styl przywiązania?

Czy styl przywiązania wykształcony w dzieciństwie zostaje z nami na zawsze? Czy jest jakiś sposób, by nauczyć się budować satysfakcjonujące relacje międzyludzkie oparte na zaufaniu? Pierwszym krokiem do zmiany jest uświadomienie sobie problemu i zrozumienie jego przyczyn. Poznanie swojego stylu przywiązania to dobry początek – już wiesz, nad czym musisz pracować. W toku psychoterapii bardzo często pojawiają się tematy związane z dzieciństwem. Przepracowanie tematu wczesnych relacji lub wykształconych wzorców zachowania z doświadczonym terapeutą, który dobierze odpowiednie techniki, pomaga stworzyć trwałe relacje, pełne miłości, wsparcia i akceptacji.

Zobacz też: Psychoterapia – co to jest? Najważniejsze nurty psychoterapii

Źródła:

1. Argyle M. (1999), Psychologia stosunków międzyludzkich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2. Crisp J., Turner R., Psychologia społeczna (2015), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
3. Mącik D., W pułapce schematów (2019), Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
4. Trempała J, Psychologia rozwoju człowieka (2018), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
5. Zimbardo P., Johnson R., McCann, Psychologia – kluczowe koncepcje. (2017), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa