autor: Honorata Klich

Wzrost zainteresowania inteligencją emocjonalną wynika z uznania, że samo posiadanie wysokiego poziomu inteligencji nie gwarantuje sukcesu zawodowego i osobistego. Osoby, które potrafią rozpoznawać, rozumieć i zarządzać własnymi emocjami, oraz efektywnie komunikować się z innymi, mają lepsze szanse na osiągnięcie sukcesu w różnych sferach życia. W związku z tym, coraz więcej osób i organizacji postrzega rozwijanie inteligencji emocjonalnej jako ważny aspekt samorozwoju i kształcenia.

Zobacz też: Narcyzm – wrażliwy i wielkościowy jako cecha osobowości

Już w 1921 roku Jung zwrócił uwagę na to, że poszczególne typy osobowości różnią się stopniem związku emocji z procesami poznawczymi (emocjonalne wartościowanie napływającej informacji i przez to wybór odpowiednich reakcji, twórcze myślenie przebiega najefektywniej pod kontrolą pozytywnych emocji). Dla Junga było oczywiste, że na sukces w życiu składa się nie tylko intelekt, ale również dojrzałość emocjonalna. Idea Junga do lat 80. XX stulecia nie spotkała się z szerszym oddźwiękiem. Psychologowie koncentrowali się na badaniach pojedynczych, wyodrębnionych cech osobowości lub poszczególnych procesów psychicznych. Działo się tak. Mimo że wiemy, że nie jesteśmy robotem. Ulegamy emocjom i nastrojom. Wielokrotnie pod wpływem uczuć nasze postępowanie oraz myślenie stają się nieracjonalne.

Współcześnie czytając na temat inteligencji emocjonalnej odnaleźć można dwa najpopularniejsze sposoby jej definiowania:

• modele mieszane, popularny.
• model naukowy,

Model naukowy inteligencji emocjonalnej

Model naukowy został opracowany przez Mayera i Saloveya. Według tego modelu, inteligencja emocjonalna to umiejętność właściwej percepcji, oceny i wyrażania emocji, dostępu do emocji, generowania emocji w celu wspierania myślenia, rozumienia emocji i wiedzy emocjonalnej oraz regulowania emocji w celu wspierania rozwoju emocjonalnego i intelektualnego.

Autorzy modelu podkreślają, że emocje są zorganizowanymi odpowiedziami organizmu człowieka, które przechodzą przez różne psychiczne podsystemy i zawierają elementy fizjologiczne, poznawcze, motywacyjne i doświadczeniowe. Według nich, reakcje emocjonalne mogą sprzyjać wzbogacaniu doświadczeń jednostki, a nie dezorganizują procesu myślenia.

Salovey włącza inteligencję personalną do swojej definicji inteligencji emocjonalnej, rozciągając określone zdolności na pięć podstawowych dziedzin. Są to:

• Znajomość własnych emocji: rozpoznawanie i rozumienie własnych uczuć.
• Kierowanie emocjami: panowanie nad emocjami w różnych sytuacjach.
• Zdolność motywowania się: zdolność do motywowania siebie i koncentracji na celach.
• Rozpoznawanie emocji u innych: zdolność empatii i rozumienia emocji innych osób.
• Nawiązywanie i utrzymywanie relacji z innymi: zdolność do zarządzania emocjami innych osób.

Zobacz też: Relacji z partnerem kontrolującym – profil psychologiczny partnera kontrolującego i cechy patologicznych zachowań

Według Mayera i Saloveya, inteligencja emocjonalna opiera się na realnych zdolnościach, które są wyznacznikami tej inteligencji. Procesy związane z rozwojem inteligencji emocjonalnej są hierarchiczne, zaczynając od prostych emocji i dochodząc do poziomu najwyższego związanego z refleksyjnością i świadomą regulacją emocji.

Model mieszany inteligencji emocjonalnej

Daniel Goleman twierdzi, że inteligencja emocjonalna to odrębny rodzaj mądrości, na który składają się: samoświadomość, znajomość własnych uczuć i kierowanie nimi w celu podejmowania zdrowych decyzji życiowych, skuteczne panowanie nad takimi emocjami i nastrojami, jak strach, gniew, wstyd, a także zdolność motywacji, zachowanie optymizmu mimo trudnych doświadczeń, empatia oraz umiejętność wczuwania się w sytuację innych ludzi, nawiązywania oraz utrzymywania z nimi dobrych stosunków. Są to zdolności odmienne od inteligencji uniwersyteckiej, czy umiejętności czysto intelektualnych, mierzonych ilorazem inteligencji, ale je uzupełniające.

W swoich książkach Goleman często powołuje się na przykłady osób, którzy posiadają wiedzę naukową, ale cierpią na niedomiar inteligencji emocjonalnej, pracują dla ludzi o niższym ilorazie inteligencji, górujących nad nimi umiejętnościami z zakresu inteligencji emocjonalnej. Życie emocjonalne jest dziedziną, którą podobnie jak pisanie czy geografia, można opanować lepiej lub gorzej, a składa się na nie zbiór specjalnych umiejętności. Stopień w jakim dana osoba opanowała te umiejętności, decyduje o tym, czy odniesie w życiu sukces czy porażkę; zdolność panowania nad swoimi emocjami jest metazdolnością, od której zależy sposób wykorzystania przez nas pozostałych zdolności, włącznie z samą inteligencją.

Zobacz też: Style przywiązania – czym są i jak wpływają na relacje międzyludzkie w dorosłym życiu?

Goleman w swoich pracach przekonuje, że osoby, które są umiejętnie emocjonalne co oznacza, że dobrze znają swoje emocje i potrafią nimi kierować, właściwie odczytują uczucia innych osób i umieją się do nich należycie odnieść – mają przewagę na innymi we wszystkich dziedzinach życia, od związków miłosnych poczynając, a na niepisanych regułach panujących wewnątrz organizacji i korporacji kończąc. Osoby o nieźle wykształconych i rozwiniętych umiejętnościach emocjonalnych są też na ogół odczuwają większą satysfakcję z życia i działają efektywniej, ponieważ opanowały płynnie nawyki umysłowe zwiększające ich skuteczność, natomiast osoby, które nie potrafią zapanować nad swym życiem emocjonalnym toczą wewnętrzne konflikty ograniczające ich zdolność skupienia się na pracy i jasnego myślenia.

Inteligencja emocjonalna a neurony lustrzane

Neurony lustrzane, zwane również neuronami socjalnymi, są specjalnym rodzajem neuronów w mózgu, które zapewniają nam zdolność do rozumienia i naśladowania zachowań innych ludzi.

Te neurony odgrywają kluczową rolę w rozwoju empatii, rozumienia intencji innych osób, wpływają na naszą zdolność do nauki przez obserwację i umożliwiają nam naśladowanie zachowań innych.

Neurony lustrzane są aktywowane nie tylko podczas własnego wykonywania określonych czynności, ale także podczas obserwacji kogoś innego wykonującego te same czynności. Na podstawie tej aktywacji neuronowej, mózg jest w stanie „współczuć” z innymi ludźmi i rozpoznawać ich intencje oraz emocje.

Neurony lustrzane są szczególnie ważne w kontekście rozwoju społecznego i zdolności do nawiązywania relacji międzyludzkich. Zaburzenia funkcjonowania neuronów lustrzanych mogą prowadzić do różnych deficytów społecznych, takich jak zaburzenia autystyczne.

Dzięki neuronowym lustrzanym neuronom niemowlę ma szansę na wejście w emocjonalny kontakt z otoczeniem, co sprzyja rozwinięciu pierwotnego poczucia bycia rozumianym. Jego wczesne odzwierciedlenia są nie tylko możliwe, ale stanowią podstawową potrzebę neurobiologiczną. Elektryczna aktywność mózgu niemowlęcia, mierzoną za pomocą EEG, pokazuje wyraźne sygnały podczas czułego naśladowania.

Udane odzwierciedlanie prowadzi do uwolnienia endogennych opioidów, co tłumaczy, dlaczego wsparcie międzyludzkie pomaga nam radzić sobie z bólem. Jest to również powodem, dla którego jesteśmy neurobiologicznie zaprogramowani do tworzenia więzi. Wszelkie próby dbania o niemowlęta i małe dzieci w sposób pozbawiony emocji mają tragiczne skutki, ponieważ niszczą zdolność dzieci do nawiązywania emocjonalnych kontaktów z innymi ludźmi i odczuwania intuicyjnej więzi z nimi. Wczesne zabawy w odzwierciedlanie są podstawą rozwoju inteligencji emocjonalnej.

Zdolność do empatii jest w dużej mierze zależna od dostrojenia układów lustrzanych, które umożliwiają współczucie, poprzez międzyludzkie doświadczenia. Dziecko, które nie doświadczyło, że inni uwzględniają jego odczucia, będzie miało trudności z rozwinięciem emocjonalnego odzwierciedlenia. Umiejętność współodczuwania, czyli empatii, rozwija się u dzieci między drugim a trzecim rokiem życia. Co ciekawe, po pojawieniu się zdolności współodczuwania, dziecko zaczyna rozumieć, że inni mogą mieć inne perspektywy niż ono. Rozwój odzwierciedlenia i empatii wymaga rozwinięcia ich elementów składowych przez pierwsze dwa do trzech lat życia.

Zdolność do empatii może być zakłócona nie tylko w przypadku braku pierwotnego nabywania jej umiejętności, ale także w przypadku ekstremalnych doświadczeń związanych z brakiem uczuć lub brutalnością. Cały zakres działań i interakcji związanych z układem lustrzanym musi być nieustannie realizowany przez całe życie, zarówno w zabawie, jak i w dorosłym życiu.

Zobacz też: Skuteczna regulacja emocji – o genezie, funkcjach i kontroli emocji

Rozwijanie inteligencji emocjonalnej

Wzmocnienie inteligencji emocjonalnej według Jeanne Segal wymaga konsekwentnego działania i poświęcenia uwagi swoim emocjom i potrzebom. Wprowadzenie dziesięciostopniowego programu może pomóc w rozwijaniu emocjonalnej mądrości.

Oto sposób krok po kroku:

1. Przede wszystkim dbaj o ciało: Świadoma troska o swoje ciało jest kluczowym elementem wzmocnienia inteligencji emocjonalnej. Odpowiednia ilość snu, regularna aktywność fizyczna, nawodnienie i zdrowa dieta mają ogromny wpływ na nasze samopoczucie emocjonalne,
2. Szukaj uczuć w swoim ciele, nie w głowie: Zamiast analizować i rozważać swoje uczucia w głowie, skoncentruj się na doznaniach w ciele. Zauważaj napięcie w okolicy karku, uczucie ucisku w klatce piersiowej lub przyjemne uczucie rozluźnienia. To pozwoli ci bardziej świadomie odczuwać i rozumieć swoje emocje,
3. Kształtuj codziennie swoją siłę emocjonalną, koncentrując się na doznaniu emocjonalnym: Przeżywaj swoje emocje w pełni i pozwól sobie na ich swobodne przepływanie. Bądź obecny tu i teraz, skupiając swoją uwagę na doznaniach emocjonalnych w danym momencie,
4. Akceptuj wszystkie swoje uczucia: Nie oceniaj ani nie tłum swoich emocji. Zamiast tego, otwórz się na nie i zaakceptuj je bez warunków. Wyjdź ze swojej głowy i pozwól sobie skupić się na doznaniach płynących z ciała,
5. Otwórz swoje serce na innych: Wykorzystuj swoją zdolność do odczuwania emocji, aby budować lepsze relacje ze współpracownikami i innymi ludźmi w swoim życiu. Pokaż empatię i zainteresowanie uczuciami innych, a także zezwól innym na wyrażanie swoich emocji,
6. Działaj – rób rzeczy, które sprawiają, że czujesz się potrzebny i ważny: Wykorzystaj swoje emocje jako siłę napędową, która wpływa na twoje decyzje i inspiruje twoje działania. Zaangażuj się w pomoc na rzecz innych i działaj zgodnie z tym, co sprawia ci satysfakcję i poczucie spełnienia,
7. Słuchaj z empatią: Wsłuchuj się nie tylko w słowa, ale także w emocje ukryte pod nimi. Słuchaj nie tylko uszami, ale także sercem i oczami. Buduj więź z innymi poprzez empatyczne słuchanie i zrozumienie,
8. Mów innym, co czujesz: Wyrażaj swoje emocje i uczucia otwarcie i szczerze. Komunikuj się z innymi na poziomie emocjonalnym, przekazując im informacje o swoich uczuciach. Głębokie emocje mają większą siłę oddziaływania niż słowa z głębi serca mogą przekroczyć bariery intelektualne i nawiązać prawdziwe połączenie z innymi,
9. Wykorzystuj zmianę jako okazję do rozwoju: Zamiast bać się zmiany, wykorzystaj ją jako szansę do rozwoju i nauki. Pasja daje ci energię i motywację do rozwijania się, a także dostarcza narzędzi do wprowadzania pozytywnych i uzdrawiających zmian w swoim życiu,
10. Postaw na poczucie humoru: Śmiech ma niezwykłą moc w równoważeniu i regulowaniu naszych emocji. Staraj się spojrzeć na świat z humorem i czerpać radość z życia. Śmiech obniża napięcie, poprawia nastrój i wpływa na ogólne samopoczucie emocjonalne.

Podążając za tym dziesięciostopniowym programem, można zacząć rozwijać swoją inteligencję emocjonalną i osiągnąć większą emocjonalną mądrość. Wzmocnienie inteligencji emocjonalnej przyniesie korzyści zarówno w sferze osobistej, jak i zawodowej, pomagając w lepszym radzeniu sobie z emocjami i budowaniu zdrowszych relacji.

Zobacz też: Osoby z borderline w związku – jak budują relacje osoby z zaburzeniem z pogranicza?

---

Bibliografia:

• Augustynek, A. (2008). Psychologia Jak ślimak piął się pod górę. Warszawa: Wyd. Difin.
• Augustynek, A. (2018). Wprowadzenie do psychologii. Warszawa: Wyd. Difin.
• Bauer, J. (2008). Co potrafią neurony lustrzane. Warszawa: Wyd. PWN.
• Brachowicz, M., Sadowska M. (2008). Struktura inteligencji emocjonalnej. Studia z psychologii KUL, Tom 15, 65-79.
• Bradberry, T., Greaves, J., Lencioni, P.M (2011). Inteligencja emocjonalna 2.0. Wydanie udoskonalone. Gliwice:Wyd. Sensus.
• Goleman, D. (1997). Inteligencja emocjonalna. Poznań: Media Rodzina.
• Goleman, D. (1999). Inteligencja emocjonalna w praktyce. Poznań: Media Rodzina.
• Kliś, M. (2012). Adaptacyjna rola empatii w różnych sytuacjach życiowych. Horyzonty Psychologii, II, 147-171.
• Knopp, K. (2006). Rola inteligencji emocjonalnej w życiu człowieka. Studia Psychologica, 6, 221-235.
• Mayer, J.D., Caruso, D.R., Salovey, P. (2000). Emotional intelligence mets traditional standards for an intelligence. Intelligence, 27 (4), 267-298.
• Mayer, J.D., Salovey, P. (1999). Czym jest inteligencja emocjonalna? W: P. Salovey i D.J Sluyter (red.), Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna: problemy edukacyjne (s. 21-69). Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
• Rogers, R. (1973). Theory of personality. W: (red) T. Million, W.B. Saunders, Teories of psychopathology and personality, Philadelpia.
• Saklofske, D.H., Austin, E.J., Minski, P.S. (2003). Factor structure and validity of trait emotional intelligence measure. Personality and Individual Differences, 34, 707-721.
• Salovey, P., Mayer, J.D. (1990). Emotional intelligence. Imagination, Congnition, and Personality, 9, 185-211.
• Salovey, P., Sluyter, D. (1999). Rozwój emocjonalny, a inteligencja emocjonalna. Poznań: Wyd. Rebis.
• Segal, J. (1997). Jak pogłębić inteligencję emocjonalną. Warszawa Jacek Santorski& CO Wydawnictwo.
• Schulte, M.J., Ree, M. J., Carretta, T.R. (2004). Emotional intelligence: not much more than g and personality. Personality and Individual Differences, 37 (5), 1059-1068.
• Schutte, N.S., Malouff, J. M., Hall, L. E., Haggerty, D. J., Cooper, J.T., Golden, C. J., Dornheim L. (1998). Development and validation of mesaure of emotional intelligence. Personality and Individual Differences, 25, 167-177.
• Sęk, H. (2000) (red.), Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa: Wyd. PWN.
• Simmons, S., Simmons, J. (2001). Jak określić inteligencję emocjonalna. Poznań: Wyd. Rebis.
• Stańczyk, J., Gajdziszewska- Dudek, P. (2015). O znaczeniu inteligencji emocjonalnej w życiu zawodowym. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, 85, 507-516.
• Strelau, J. (1985). Temperament, osobowość, działanie. Warszawa: PWN.
• Strelau, J. (2000). Osobowość jako zespół cech, w: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (t.2, s. 525-560). Gdańska: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Strelau, J. (2002). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Śmieja, M., Orzechowski, J. (2008). Inteligencja emocjonalna. Fakty, mity i kontrowersje. Warszawa: Wyd. PWN Zimbardo, P., Ruch. F. (1997). Psychologia i życie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.