autor: Jakub Skrzypek

Psychoterapia to ważna decyzja i ogromny krok na drodze do bardziej szczęśliwego życia, ale warto dopasować ją do swoich potrzeb. Wyróżniamy dwa najpopularniejsze nurty o wieloletniej historii. Pierwszy z nich to terapia psychodynamiczna, która skupia się na nieuświadomionych konfliktach i powrocie do trudnych doświadczeń z przeszłości. Natomiast drugi to terapia poznawczo-behawioralna, w której najważniejsza jest teraźniejszość oraz praca nad nabytymi schematami zachowania i przekonaniami, bez dogłębnej analizy przeszłości. Dziś opowiemy, na czym dokładnie polega właśnie ten drugi nurt. Dowiedz się, jakie metody pracy stosuje terapeuta i sprawdź, czym się różni terapia poznawczo-behawioralna od innych terapii.   

Terapia poznawczo-behawioralna – na czym polega?

Co jest główną przyczyną niesatysfakcjonujących relacji z innymi i przeszkodą na drodze do realizacji różnych celów życiowych? Skąd właściwie biorą się problemy osobiste i zaburzenia psychiczne? Psychoterapia poznawczo-behawioralna, nazywana także nurtem CBT zakłada, że ogromny wpływ mają wyuczone schematy zachowania, które powtarzamy w różnych sytuacjach. Są one efektem procesu uczenia się, który przebiega już od dzieciństwa w wyniku obserwacji otoczenia i różnych doświadczeń. Uczymy się unikać przykrych zdarzeń i dążymy do tych, które dają nam przyjemność, ale nie zawsze nasze schematy zachowania są dla nas korzystne – często wywołują problemy.

Jednak zachowania to nie wszystko, w terapii poznawczo-behawioralnej ogromne znaczenie mają również przekonania o sobie, innych ludziach oraz otaczającej rzeczywistości. Jeśli wierzysz, że nie warto ufać ludziom, to być może instynktownie wycofujesz się w sytuacjach, które są okazją do zbudowania większej bliskości lub odrzucasz różne osoby z obaw przed nieszczerymi intencjami. Jeśli jesteś przekonany, że nic ci nie wychodzi, to boisz się podejmować ryzyka, które mogłoby zaowocować sukcesem. Jeśli myślisz że świat jest miejscem pełnym zła, a Twoje działania nie mają żadnego znaczenia, to nie dążysz do realizacji swoich marzeń i tkwisz w poczuciu bezradności.

Przekonania wpływają na nasze działania. Są także mocno powiązane z reakcjami emocjonalnymi. Nowoczesna terapia poznawczo-behawioralna łączy te założenia, bazując na dwóch bardziej klasycznych nurtach:

• Behawioralnym, który zakłada, że zachowanie każdego człowieka kształtuje się pod wpływem nagród i kar. Jeśli ktoś Cię chwali i docenia, masz większą motywację, aby się starać, natomiast słowa krytyki lub złość zniechęcają do powtórzenia danej sytuacji w przyszłości. Ten proces nazywamy warunkowaniem instrumentalnym. Główni prekursorzy tej teorii to Burrhus Frederic Skinner oraz Edward Thorndike.
• Poznawczym – jego twórca to Aaron Back, który poszukiwał wyjaśnienia dla przyczyn depresji. Według jego teorii przyczyną zaburzeń psychicznych jest tak zwana triada depresyjna, na którą składają się negatywne myśli o sobie („jestem nieudacznikiem”, „na nic nie zasługuję”), o świecie („na nikogo nie można liczyć”, „świat jest pełen zła”) oraz o przyszłości („nic w życiu nie osiągnę”, „czeka mnie już tylko cierpienie”.)

Techniki pracy w terapii poznawczo-behawioralnej

Klient zgłaszający się na terapię, bardzo często nie jest świadomy tego, jak jego przekonania i zachowania wpływają na jego relacje i przebieg całego życia. Terapia poznawczo-behawioralna jest stosowana po to, aby dotrzeć do negatywnych myśli i uczuć pacjenta, które wywołują niekorzystne zachowania. Następnie terapeuta dąży do tego, aby pacjent uświadomił sobie swoje wyuczone schematy i zbudował bardziej pozytywne przekonania o sobie i świecie. W toku terapii klient uczy się również nowych zachowań, dzięki którym zyska większy wpływ na swoje życie. Jakie metody stosuje terapeuta? Oto najpopularniejsze z nich:

• Dialog sokratejski – terapeuta zadaje pytania, które podważają negatywne przekonania pacjenta. Dzięki temu uświadamia on sobie, że są zbudowane na wybiórczych przykładach lub zupełnie błędnych przesłankach. W ten sposób osoba przekonana o swojej beznadziejności zyskuje nową perspektywę i uświadamia sobie np. znaczące osiągnięcia, a ktoś, kto wierzy, że każdy jest do niego źle nastawiony, w końcu dostrzega oznaki życzliwości ze strony innych ludzi.
• Szukanie alternatywnych wyjaśnień – osoby zmagające się z problemami często są przekonane, że pierwsza negatywna myśl na pewno jest wyjaśnianiem doświadczonej porażki. Często kieruje w swoją własną stronę mnóstwo negatywnych emocji. W trakcie terapii ma za zadanie poszukać innych wyjaśnień, które pomogą mu zwalczyć złość, lęk lub smutek.
• Modelowanie – terapia poznawczo-behawioralna pozwoli rozwijać umiejętności społeczne, panowanie nad swoimi emocjami, asertywność lub inne zachowania, które pozwolą skutecznie osiągać swoje cele.
• Techniki ekspozycyjne – znajdują zastosowanie szczególnie w zwalczaniu lęku. Pacjent w bezpiecznym środowisku doświadcza nieprzyjemnych dla siebie sytuacji, których wcześniej unikał. W ten sposób przekonuje się, że jego obawy są nieuzasadnione. Dzieje się to stopniowo, przy wsparciu terapeuty.
• Zadania domowe – terapeuta może wyznaczać pewne cele do zrealizowania przed następnym wyznaczonym spotkaniem. Może to być m.in. zadanie polegające na zapisywaniu swoich negatywnych myśli i sytuacji, które je wywołują.

Terapia poznawczo-behawioralna sprawdza się m.in. w przypadku zaburzeń lękowych i depresyjnych, fobii społecznej, zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych oraz  uzależnieniach.

Terapia poznawczo-behawioralna a inne nurty

Terapia poznawczo-behawioralna w wielu przypadkach przynosi zmianę już po kilku sesjach, ale skupia się przede wszystkim na teraźniejszości. Niektórzy twierdzą, że terapeuta skupia się tylko na objawach, nie zagłębiając się w bardziej złożone przyczyny, podczas gdy w innych nurtach wiele czasu poświęca się przeszłym wydarzeniom. Czym terapia CBT różni się od innych najpopularniejszych nurtów? Oto porównanie:

• Terapia psychodynamiczna skupia się na nieuświadomionych konfliktach i przeszłych doświadczeniach z ważnymi osobami.
• Terapia humanistyczno-egzystencjalna ma doprowadzić do rozwoju wewnętrznego potencjału i odkrycia sensu życia.
• Terapia systemowa polega na pracy z całą rodziną, zakładając że przyczyną zaburzeń u jednego członka są ogólne zależności i problemy w rodzinie.

Zobacz też: Psychoterapia – co to jest? Najważniejsze nurty psychoterapii

Terapia psychodynamiczna a poznawczo-behawioralna – czym się różnią?

Drugim najpopularniejszym nurtem, obok terapii poznawczo-behawioralnej jest terapia psychodynamiczna. Celem każdej z nich jest pomoc w przywróceniu równowagi psychicznej i osiągnięciu większej satysfakcji życia, ale założenia i metody pracy są zupełnie inne.

• Terapia poznawczo-behawioralna zazwyczaj koncentruje się na konkretnym problemie i zmianie sposoby myślenia i jest krótkoterminowa (trwa nie dłużej niż rok). Według niej przyczyną problemów jest interpretacja zdarzeń i zautomatyzowane zachowania.
• Terapia psychodynamiczna  ma natomiast na celu dogłębną analizę psychiki pacjenta. Według niej problemy wynikają z nieuświadomionych mechanizmów obronnych i ukrytych konfliktów. Trwa nawet kilka lat, ale może być bardziej skuteczna, ponieważ pacjent uświadamia sobie wyparte z psychiki treści. W efekcie lepiej rozumie samego siebie i może uporządkować cały swój wewnętrzny świat.

Niezależnie od tego, jaką terapię wybierzesz, pamiętaj o tym, że najważniejsza jest Twoje zaangażowanie w cały proces, motywacja do zmian i otwartość na pracę z terapeutą.

Źródła:

1. Cierpiałkowska L, Sęk H., (2016), Psychologia kliniczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2. Czabała, J. C., (2006), Czynniki leczące w psychoterapii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
3. Prochasja J., Norcross J, (2006), Systemy psychoterapeutyczne, Instytut Psychologii Zdrowia PTP, Warszawa
4. Zimbardo P., Gerrig R., (2012), Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa