autor: Jakub Skrzypek

Post-traumatic stress disorder fallowing childbirth (PTSD-FC).

Większość z nas podczas swojego życia spotkało się prawdopodobnie choć raz z sytuacją, którą mogłoby nazwać traumatyczną. W związku z nią mogło wystąpić poczucie lęku, bezradności, stresu, a w konsekwencji trudności w codziennym funkcjonowaniu. W tekście stosuję pojęcie traumy w znaczeniu szerszym niż kryteria kliniczno – diagnostyczne określone w DSM-V. Spowodowane jest to tym, że każda osoba subiektywnie postrzega zdarzenie, które ją dotknęło, konsekwencje z tym związane oraz sposób przeżywania. Może oceniać je jako traumatyczne, a nie będzie ono tak rozumiane wg kryteriów DSM V,  ponieważ nie jest np. związane z zagrożeniem życia lub ryzykiem uszkodzenia ciała.

Zespół stresu pourazowego (PTSD) został po raz pierwszy wymieniony w Podręczniku Diagnostycznym i Statystycznym Zaburzeń Psychicznych (DSM-III) w 1980 roku, po zaobserwowaniu objawów stresu pourazowego u żołnierzy w wyniku doświadczeń wojennych. DSM V, określa traumę jako: ekspozycję na śmierć lub groźbę, poważne obrażenia lub przemoc na tle seksualnym w co najmniej jeden sposób:

1. Bezpośrednie doświadczenie traumatycznego zdarzenia/zdarzeń,
2. Bycie świadkiem takiego zdarzenia, które przydarza się innej osobie,
3. Informacje, że traumatyczne zdarzenie przydarzyło się bliskiemu krewnemu lub przyjacielowi – w przypadku faktycznej śmierci lub groźby śmierci członka rodziny lub przyjaciela zdarzenie takie musi być gwałtowne lub być skutkiem wypadku,
4. Doświadczenie powtarzalnej lub skrajnej ekspozycji na awersyjne szczegóły traumatycznych wydarzeń. (Kryterium A4 nie stosuje się do ekspozycji za pomocą mediów elektronicznych, telewizji, kina lub obrazów, chyba, że ekspozycja ta ma związek z pracą)

W DSM V zaburzenia stresowe zostały umieszczone w nowo powstałej kategorii diagnostycznej tj. „Zburzenia pourazowe i związane z czynnikiem stresowym”. Aby można było mówić o wystąpieniu PTSD określone tam kryteria (B,C,D,E) muszą utrzymywać się przez okres ponad miesiąca. Jeżeli obawy utrzymują się krócej, a są spełnione kryteria DSM V, możemy wtedy mówić o ostrym zaburzeniu stresowym tzw. ASD (acute stress disorder). Okres trwania ASD, wynosi od trzech dni do jednego miesiąca.

Do głównych symptomów PTSD zaliczamy:

• intruzje, czyli występowanie wbrew naszej woli wspomnień, myśli, wyobrażeń;
• unikanie – myśli i innych bodźców przypominających o tym wydarzeniu traumatycznym, negatywne przekonanie i nastrój;
• poczucie obcości, obwinianie się, pobudzenie i reaktywność;
• nadmierna lękliwość, czujność, podejmowanie ryzykownych, nieadekwatnych zachowań

Z kolei osoby o podejściu psychoanalitycznym np. Freud używały słowa trauma w znaczeniu wskazującym, że umysł może zostać uszkodzony i zraniony wydarzeniami. Zauważają także, że przeżycia traumatyczne mogą obudzić cierpienia i konflikty z dzieciństwa. PTSD może rozwinąć się u kobiet będących w ciąży w okresie nagłych i nieprzewidzianych zdarzeń, wypadków czy katastrof, może występować zarówno  w trakcie   ciąży, jak również po porodzie. Kluczowe jest tutaj doświadczenie narażenia siebie lub dziecka na zagrożenie utraty życia lub zdrowia).

Badania kobiet doświadczających zespołu stresu pourazowego (PTSD) w trakcie ciąży, oraz po porodzie są prowadzone od niedawna, natomiast wyraźnie pokazują, jak ważne jest rozpoznawanie, diagnozowanie i leczenie kobiet z tym zaburzeniem podczas tak szczególnego dla nich czasu

Postpartum (postnatal) period post PTSD (PP-PTSD)[1],

Childbirth-related PTSD (CB-PTSD)[2]

W celu lepszego zidentyfikowania okoliczności mających wpływ na występowanie PTSD do słownika przedmiotu wprowadzono pojęcie childbirth-related PTSD (CB-PTSD). Określenie childbirth (CB) dotyczy okresu ciąży do momentu rozwiązania, a specyfika i charakter traumy związany z porodem (CB-PTSD) w znaczący sposób różni się od PTSD. Postrzeganie porodu jako przeżycia traumatycznego jest subiektywną oceną, jednakże obiektywne okoliczności takie jak powikłania podczas porodu mogą spotęgować odczucia traumatyczne. Ponad 30% matek uważa swój poród za wydarzenie traumatyczne. U takiej samej liczby kobiet wystąpiły częściowe objawy stresu pourazowego. Występowanie PTSD może wynosić nawet do 40% u kobiet, które podczas ciąży miały nudności i wymioty, a także u tych kobiet, które doznały urazów psychicznych w okresie dzieciństwa. Naukowcy w prowadzonych badaniach zidentyfikowali główne elementy, które wpływają na postrzeganie porodu jako doświadczenia traumatycznego:

• poczucie bezsilności podczas trudnego, ciężkiego porodu – czynniki te związane były z postrzeganiem porzucenia pacjentek przez pracowników służby zdrowia,
• konieczność szukania wsparcia zarówno wewnętrznego (duchowość, wiara, własne zasoby), jak i zewnętrznego (wsparcie matki przy porodzie,  wspierających relacji)

Prowadzone badania pozwoliły wyróżnić sytuacje, które potęgują objawy PTSD podczas trwania ciąży. Należą do nich:

• przemoc interpersonalna, rozumiana jako narzucony sposób postępowania, wbrew sobie i na przekór sobie,
• wcześniejsze wykorzystywanie seksualne lub znęcanie fizyczne,
• powikłania występujące podczas ciąży,

Kobiety doświadczające zespołu stresu pourazowego w trakcie ciąży są bardziej narażone na wystąpienie powikłań w ciąży oraz zachowania, które mają negatywny wpływ na kobietę i płód.  Kobiety, u których występowało PTSD diagnozowano także ciąże pozamaciczne, poronienia samoistne, nadmierne wymioty, przedwczesne skurcze, nadmierny wzrost płodu. Istnieje również związek między zespołem stresu pourazowego a przedwczesnym porodem.

Jednym ze szczególnych zdarzeń okołoporodowych, powodujących rozwinięcie się okołoporodowego zespół stresu pourazowego, jest wykonanie przez lekarzy cesarskiego cięcia w sytuacji zagrożenia życia i zdrowia dziecka lub matki. Wystąpienie objawów PTSD związane z wykonaniem cesarskiego cięcia diagnozuje się też u partnerów kobiet poddanych zabiegowi.

Postrzeganie przez kobietę porodu jako sytuacji granicznej, w której może dojść do utraty bezpieczeństwa zarówno dla niej, jak i dziecka wpływa na jego ocenę jako traumatycznego przeżycia. Czynnik ten jest jednym z tych, który decyduje o tym, że są one bardziej narażone na CB-PTSD od tych które nie postrzegają tego tak w ten sposób. CB-PTSD może także negatywnie wpływać na poniższe obszary codziennego funkcjonowania :

• relacje w związku partnerskim, małżeńskim,
• niepodejmowanie decyzji o kolejnym dziecku,
• zaburzenie prawidłowego snu narodzonego dziecka;
• opóźnienie decyzji i kontynuacji karmienia piersią,
• zaburzony rozwój emocjonalno – społeczny dziecka,
• budowanie więzi dziecko – matka ,

Badanie pokazują, że wiele kobiet, których objawy nie spełniają wszystkich kryteriów diagnostycznych PTSD, może również doświadczać cierpienia. Należy włączać u nich takie samo leczenie, jak w przypadku pacjentek, u których zdiagnozowano zaburzenie. Niestety, na chwilę obecną nie ma badań dotyczących zachowań, zapobiegających powstawaniu CB-PTSD. Niewątpliwie takie informacje pozwoliłyby na poznanie i zrozumienie mechanizmów fizjologicznych, które odgrywają kluczową rolę w powstawaniu tego zaburzenia. Dostęp do takich danych pozwoliłby na opracowanie odpowiednich procedur pozwalających na zapobieganie, a także ocenę i leczenie CB-PTSD.

Bibliografia:

Alder, J., Stadlmayr, W., Tschudin, S. i Bitzer, J. (2006). Post-traumatic symptoms after childbirth: what should we offer? Journal of psychosomatic obstetrics and gynaecology, 107-112.

Anding, J. E., Röhrle, B. G., Schücking, B. i Christiansen, H. (2016). Couple comorbidity and correlates of postnatal depressive symptoms in mothers and fathers in the first two weeks following delivery. Journal of affective disorders, 300–309.

Association, A. P. (2018). Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-5. (P. Gałecki, M. R. Pilecki i A. S. Szulc, Redaktorzy) Edra Urban & Partner.

Ayers, S. i Ford, E. (2014). Posttraumatic Stress During Pregnancy and the Postpartum Period. (A. Wenzel, Red.) The Oxford Handbook of Perinatal Psychology.

Ayers, S., Bond, R., Bertullies, S. i Wijma, K. (2016). The aetiology of post-traumatic stress following childbirth: a meta-analysis and theoretical framework. Psychological medicine, 1121–1134.

Bailham, D. i Joseph, S. (2003). Post-traumatic stress following childbirth: A review of the emerging literature and directions for research and practice. Psychology, Health & Medicine , 159-168.

Beck, C. T. (2004). Post-traumatic stress disorder due to childbirth: the aftermath. Nursing research, 216-224.

Bitcher, J. N., Hooley, J. M. i Mineka, S. (2020). Psychologia Zaburzeń. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Bodin, E., Peretti, V., Rouillay, J., Tran, P. i Boukerrou, M. (2022). Posttraumatic stress disorder and emergency cesarean delivery: Incidence and risk factors. Gynécologie Obstétrique Fertilité & Sénologie, 240-260.

Bradley, R. i Slade, P. (2011). A review of mental health problems in fathers following the birth of a child. Journal of Reproductive and Infant Psychology , 19-42.

Bradley, R., Slade, P. i Leviston, A. (2008). Low rates of PTSD in men attending childbirth: a preliminary study. The British journal of clinical psychology, 295–302.

Briere, J. N. (2020). Podstawy terapii traumy. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielonskiego.

Brown, A., Jones, N. J., Russo, K., Ayers, S. i Webb, R. (2022). The Journey towards resilience following a traumatic birth: A grounded theory. Midwifery.

Christiansen, D. M. i Hansen, M. (2015). Accounting for sex differences in PTSD: A multi-variable mediation model. European Journal of Psychotraumatology , 1-15.

Cong, X., Ludington-Hoeb, S. M., Hussainc, N. C., Walsha, S., Victoria, V., Briered, C.-E. i Vittnera, D. (2015). Parental oxytocin responses during skin-to-skin contact in pre-term infants. Early Human Development, 401-406.

Cook, N., Ayers, S. i Horsch, A. (2018). Maternal posttraumatic stress disorder during the perinatal period and child outcomes: A systematic review. Journal of affective disorders, 18-31.

Cristina, M., Margoli, D. i Filippi, F. (2006). PTSD, risk factors, and expectations among women having a baby: a two-wave longitudinal study. Journal of psychosomatic obstetrics and gynaecology, 81-90.

Freud, S. (2022). Poza zasadą przyjemności. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Garland, C. (Red.). (2013). Czym jest trauma, Podejście psychoanalityczne. Warszawa.

Garthus-Niege, S., Ayers, S., Martini, J., Von Soest, T. i Eberhard-Gran, M. (2017). The impact of postpartum post-traumatic stress disorder symptoms on child development: a population-based, 2-year follow-up study. Psychological medicine, 161–170.

Garthus-Niegel, S., Ayers, S., Von Soest, T., Torgersen, L. i Eberhard-Gran, M. (2015). Maintaining factors of posttraumatic stress symptoms following childbirth: A population-based, two-year follow-up study. Journal of affective disorders, 146–152.

Garthus-Niegel, S., Horsch, A., Ayers, S., Junge-Hoffmeister, J., Weidner, K. i Eberhard-Gran, M. (2018). The influence of postpartum PTSD on breastfeeding: A longitudinal population-based study. Birth (Berkeley, Calif.), 193–201.

Garthus-Niegel, S., Horsch, A., Handtke, T. v., Ayere, Susan, W., Kerstin i Eberhard-Gran, M. (2018). The Impact of Postpartum Posttraumatic Stress and Depression Symptoms on Couples’ Relationship Satisfaction: A Population-Based Prospective Study. Fronties in Psychology.

Helena Bastos, M., Furuta, M. ,., McKenzie-McHarg, K. i Bick, D. (2015). Debriefing interventions for the prevention of psychological trauma in women following childbirth. he Cochrane database of systematic reviews.

Hofberg, K. i Brockington, I. (2020). Tokophobia: An unreasoning dread of childbirth: A series of 26 cases. The British Journal of Psychiatry, 83-85.

Horsch, A. (2009). Post traumatic stress disorder following childbirth and pregnancy loss. In Clinical Psychology in Practice. W H. K. Beinard. Oxford: Blackwell.

Horsch, A., Brooks, C. i Fletcher, H. (2013). Maternal coping, appraisals and adjustment following diagnosis of fetal anomaly. Prenatal diagnosis, 1137–1145.

Judith Stadlmayr, A., Sibil, S. W., Tschudin, S. i Bitzer, J. (2006). Post-traumatic symptoms after childbirth: what should we offer? Journal of psychosomatic obstetrics and gynaecology, 107-112.

---

[1] PTSD-FC – Post-traumatic stress disorder following childbirth- co zostało przetłumaczone przez autora jako Poporodowy Zespół Stresu Pourazowego

[2] CB-PTSD-FC – skrót zaproponowany przez autora, powstały z połączenia skrótów – CB-PTSD i PTSD-FC. Oznacza Zespół Stresu Pourazowego, który swoim zakresem obejmuje okres przedporodowy, czas rozwiązania i okres poporodowy.