Tokofobia (FOC) – fear of childbirth, to nazwa stanu psychicznego występującego w postaci panicznego strachu i lęku przed ciążą i porodem (Marce 1858). Obawy te w większym stopniu mają miejsce u kobiet, które nie mają doświadczeń związanych z ciążą i porodem (Alehagen, Wijma i Wijma 2000). Tokofobia, występuje nie tylko u kobiet, ale też u ich partnerów, lecz w dużo mniejszym nasileniu. Z powodu (FOC), około 13% kobiet rezygnuje z zajścia w ciąże lub przesuwa jej termin. (Hofberg i Ward, Fear of pregnancy and childbirth 2003). Około 78% kobiet zgłasza obawy związane z zajściem i przebiegiem ciąży, porodem lub obydwoma tymi sytuacjami równocześnie. Tokofobia jest zaburzeniem psychicznym (Hofberg i Ward, Fear of pregnancy and childbirth 2003). Choroba ta nie jest nowym zjawiskiem, pierwsze wzmianki o niej możemy odnaleźć we francuskiej literaturze medycznej z 1858 roku (Marce 1858) a także w niemieckim podręczniku medycznym dr. Oswalda Knauera z 1897 r. (Knauer 1897). Takofobia jest także określana jako maieusiofobia lub parturifobia.

 Możemy wyróżnić dwa rodzaje tego zaburzenia:

• Tokofobia pierwotna – dotyczy ona kobiet, które nigdy nie były w ciąży lub nigdy nie rodziły. Kobiety, te są w dużo większym procencie narażone na strach przed porodem. Niektóre z nich w związku z tym decydują się na aborcję, cesarskie cięcie lub adopcję (Hofberg i Brockington, Tokophobia: a morbid dread of childbirth 2002)

• Tokofobia wtórna – to strach przed ciążą lub porodem kobiet, które wcześniejsze swoje doświadczenia w tym zakresie, postrzegają jako traumatyczne, zagrażające życiu i zdrowiu. Takofobia wtórna może również wystąpić po ciężkim porodzie, poronieniu i porodzie martwego dziecka,

• Toksofobia z depresją prenatalną – strach i lęk przed porodem występuje równocześnie z depresją prenatalną. Co ważne podkreślenia depresja prenatalna jest istotnym predykatorem wystąpienia depresji poporodowej. Depresja prenatalna może wiązać się z zahamowaniem wzrostu płodu, wcześniejszym porodem, niską masą ciała noworodka, kłopotami ze snem u dziecka, słabszą reakcją na stymulacje u dziecka (Field 2011).

Przyczynami (FOC) są: zły nastrój kobiety, negatywne historie porodowe opowiadane przez inne osoby, choroby i problemy związane z przebiegiem ciąży. W przypadku kobiet, które pierwszy poród mają już za sobą dodatkowo możemy wskazać: negatywne doświadczenia z pierwszej ciąży, trudny i bolesny poród, zagrożenie zdrowia i trudności w opiece nad narodzonym dzieckiem (Hanna-Leena 2002). W skrajnych przypadkach obawy i stres mogą być tak duże, że stres zamieni się w paniczny lęk tj. tokofobię (FOC). System poznawczy każdego człowieka inaczej ocenia sytuację. Jeżeli oceni ją jako niebezpieczną, wzmaga ostrożność i powoduje, że człowiek traci wiarę we własne siły, własną sprawczość, pojawiają się negatywne oceny, a co najważniejsze, jego przewidywania do przyszłości są negatywne (Wells 2010)

W zależności od prowadzonych badań tokofobia występuje u około od 6 % do nawet 26 % kobiet. Przyczyny jej występowania u kobiet, które jeszcze nie rodziły są następujące:

• Niski poziom wykształcenia,
• Brak relacji koleżeńskich, przyjacielskich,
• Młody wiek,
• Bezrobocie,
• Palenie tytoniu,
• Niska samoocena własnego stanu zdrowia,
• Niewielkie zasoby społeczne i psychologiczne (Knauer 1897)

Z kolei inne badania wskazują jako podstawowy czynnik wystąpienia lęku na zaburzenie homeostazy neurohormonalnej tj. zaburzenia mechanizmów regulujących poczucie lęku. (Da Costa i inni 1999). Nie bez znaczenia na wystąpienie tokofobii ma typ osobowości kobiety. Osoby introwertyczne o niskich zasobach stabilności emocjonalnej są w większym stopniu narażone na konieczność porodu w wyniku cesarskiego cięcia, a także doświadczają szeregu powikłań podczas rozwiązania, w tym zniekształceń płodu. Zatem ekstrawertyzm i stabilność emocjonalna wpływają pozytywnie na prawidłowy przebieg porodu. Ponadto czynniki biologiczne (reaktywność fizjologiczna, próg bólu, uwalnianie oksytocyny i dopaminy) i psychologiczne (mechanizm radzenia sobie ze stresem, wsparcie osób bliskich, rodziny, partnera, poczucie własnej skuteczności, przeświadczenie o tym, że ma się wpływ na zaistniałą sytuację), są elementami które warunkują prawidłowy poród i niwelują wystąpienie tokofobii.

Kobiety, które przygotowują się do pierwszej ciąży lub porodu, aż w 75% zgłaszają objawy tokofobii. Pozostałe 25% zgłasza lęk wysoki lub bardzo wysoki przed porodem. Lęk patologiczny występuje u 1,6% badanych kobiet. Największe obawy kobiet, związane są z nacięciem krocza, utratą kontroli nad sytuacją i strachem przed możliwym bólem. Istnieje istotny związek pomiędzy tokofobią, a sposobem porodu. (Demšar i inni 2018). Kolejnym z predykatorów wystąpienia tokofobii jest depresja. Podczas prowadzonych badań u prawie 9% kobiet w ciąży zdiagnozowano depresję (Therese Storksen i inni 2012). Co istotne poczucie lęku związanego z porodem wzrasta nawet pięciokrotnie u kobiet, które cierpią na zaburzenia lękowe w okresie przedciążowym (Laursen i inni 2008). Podwyższony poziom stresu jest zauważalny podczas przebiegu całej ciąży. Natomiast poczucie lęku, osiąga maksimum w trzecim trymestrze ciąży. Zatem ostatni okres ciąży od 27 tygodnia jest tym, w którym poziom stresu i lęku jest najwyższy. Związane jest to z nadchodzącym rozwiązaniem. Wtedy dochodzi również do największej liczby powikłań. Co istotne najwyższy poziom stresu ma miejsce u trzech grup kobiet tj.

• młodych kobiet,
• tych które uważają, że ciąża wpłynie negatywnie na rozwój ich kariery zawodowej,
• tych które swoje relacje małżeńskie i partnerskie oceniają negatywnie (Laursen i inni 2008).

W czasie trwania tokofobii kobiety występują z prośbą do lekarzy o poród za pomocą wykonania cesarskiego cięcia. Udowodniono, że zabieg ten poprawia samopoczucie psychiczne matki w okresie okołoporodowym, korzystnie wpływa na poziom lęku i zapobiega depresji. Kobiety, które zgłaszają taką potrzebę mają wyższe wskaźniki depresji przedporodowej i lęku. Argumentem przemawiającym za tym ,że zmuszanie do porodu naturalnego ma negatywny wpływ na stan psychiczny, pokazują wyniki badań opublikowane przez międzynarodowy zespół lekarzy psychiatrów i ginekologów. Wskazują oni, że kobiety, które rodziły naturalnie mimo chęci porodu za pomocą cesarskiego cięcia miały wyższy poziom objawów stresu pourazowego ( PTSD) niż kobiety, które rodziły naturalnie (zgodnie ze swoim wyborem) (Olieman i inni 2017). Aż 24% kobiet, których pierwszy poród był naturalnym, ze względu na lęk w kolejnym porodzie decydują się na cesarskie cięcie (Wah Pang i inni 2008). Znaczenie lęku przed porodem jako argumentu za wykonaniem cesarskiego cięcia na żądanie było wielokrotnie dostrzegane i badane. Obecnie międzynarodowe stanowisko medyczne wskazuje, że nie ma dowodów na jakąkolwiek korzyść z cesarskiego cięcia poza sytuacjami wskazanymi w procedurze ginekologicznej. Jednak mnóstwo danych pokazuje, że dla niektórych przyszłych matek możliwość porodu pochwowego jest nie do pomyślenia. Niewykluczone, że identyfikacja tej grupy ciężarnych może wymagać profesjonalnego leczenia psychologicznego, aby przezwyciężyć lęk przed porodem (Demšar i inni 2018).

Warto zauważyć, że tokofobia występuje również u mężczyzn i sięga nawet 13%. Sugeruje to, że mężczyźni również powinni być objęci interwencjami psychologicznymi (Eriksson, Westman i Hamberg, Experiential factors associated with childbirth-related fear in Swedish women and men: a population based study 2005). Ponadto mężczyźni, których partnerki ciężko przechodziły pierwszy poród, również mają wyższy poziom lęku (Sjögren 1997) i wyrażają pogląd, że powinni uzyskiwać wsparcie na równi z kobietami (Eriksson, Salander i Hamberg, Men’s experiences of intense fear related to childbirth investigated in a Swedish qualitative study 2007). Magazyn Industrial Psychiatry Journal opisał przykład 43-letnej zamężnej gospodyni domowej o wysokim statusie społeczno-ekonomicznym, która zgłosiła się do poradni psychiatrycznej z 2-letnią historią poważnego lęku przed ciążą. Jak opisywała zaczęło się to 2 lata po ślubie, kiedy skontaktowała się z lekarzem ginekologiem z powodu zaburzeń miesiączkowania. Zapytała lekarza o możliwe powikłania ciąży. Usłyszawszy przerażające informacje, takie jak: zdeformowany płód, zmiana sylwetki, cesarskie cięcie, a nawet śmierć, poczuła nadmierny lęk przed ciążą. Poinformowana została również, że żadna metoda antykoncepcji nie zapewnia pełnej ochrony, w związku z czym zaczęła unikać kontaktów seksualnych z mężem. Po zaprzestaniu wszelkiej aktywności seksualnej stopniowo rozwijał się w niej smutek, beznadziejność, bezradność, poczucie bezwartościowości, trudności z zasypianiem, napady płaczu, utrata apetytu i myśli samobójcze. Zaczęła też mieć mniej interakcji z rodzicami i innymi krewnymi. Nawet po uzyskaniu porady od bliskich i położnych, nie mogła pozbyć się lęku przed ciążą. W przeszłości w jej rodzinie nie występowały zaburzenia nastroju, schizofrenia, epilepsja lub uzależnienie od narkotyków. Wyniki badań były w normie. Podczas badania psychologiczno-psychiatrycznego chętnie współpracowała ze specjalistami. Nie miała zaburzeń orientacji ani pamięci. Natomiast miała poczucie winy i myśli samobójcze. Nie stwierdzono u niej także zaburzeń myślenia. Wgląd i osąd pozostały nienaruszone. Zdiagnozowano u niej tokofobię z ciężkim zaburzeniem depresyjnym. (Bhatia i Jhanjee 2012)

Jednym ze sposobów zapobiegania wystąpieniu takofobii jest aktywność seksualna zarówno przed jak i podczas ciąży. Kobiety u których satysfakcja seksualna spadła podczas ciąży w porównaniu do okresu przed zajściem w ciążę, są mniej szczęśliwe i mają więcej problemów w II i III trymestrze ciąży. Lęk związany z brakiem poczucia kontroli nad porodem jest kolejną przesłanką związaną z występowaniem tokofobii. Lęk jest mniejszy u kobiet, które dobrowolnie zdecydowały się na poród pochwowy, niż u tych, które decydowały się na poród za pomocą cesarskiego cięcia. Im większy strach, tym częściej kobiety wybierają cesarskie cięcie. Zauważono, że dużo badanych kobiet odczuwa także lęk przed śmiercią w czasie porodu (Demšar i inni 2018).

Podsumowując, kobiety, których pierwsze doświadczenia porodowe są traumatyczne powoduje, że nie decydują się one na kolejne ciąże, mają mniej dzieci lub wydłużają czas do następnej ciąży (Gottvall i Waldenström 2002). Kobiety z tokofobią, które nie mogą wybrać metody porodu są w większym stopniu narażone na zaburzenia psychiczne w porównaniu, do kobiet które mogły dokonać wyboru. (Hofberg i Brockington, Tokophobia: an unreasoning dread of childbirth. A series of 26 cases 2000). Interwencja psychoterapeutyczna i psychotraumatologiczna ma kluczowe znaczenie w okresie przedciążowym, a także w czasie ciąży. Pozwala ona w znacznym stopniu na uniknięcie takofobii i zapobiec późniejszym konsekwencjom w postaci zaburzeń psychicznych, a nawet PTSD-FC[1]. Głównym celem interwencji psychologicznej powinno być zatem zapewnienie matkom spokojnego przejścia przez okres ciąży i wczesnego rodzicielstwa z niezachwianym zdrowiem fizycznym, psychicznym i emocjonalnym. Doświadczenie porodu, nie powinno być dla nich traumatycznym przeżyciem. Kobiety dostrzegają korzyści z podejść niefarmakologicznych takich jak: interwencje psychologiczne, które koncentrują się na czynnikach psychologicznych, oraz interwencje informacyjne, które uczą i przygotowują kobiety do porodu i przejścia przez macierzyństwo. (Nieminen i inni 2015)

Najnowsze kliniczne badania naukowe do których miałem dostęp z 2022 roku, prowadzone przez wybitnych kanadyjskich naukowców z Uniwersytetów York i McMaster ( wydział Kobiecych Problemów Zdrowotnych i Klinika leczenia lęku i badań), jednoznacznie wskazują, że istnieją skuteczne techniki interwencji psychoterapeutycznej pomagające kobietom w poprawie ich funkcjonowania w ciąży, a także w czasie okołoporodowym. (Gobin, Boyd i Green 2022). Ponadto paniczny lęk przed porodem powoduje, że poród trwa dłużej (Adams, Eberhard-Gran i Eskild 2012). O ile nad zagrażającymi czynnikami biologicznymi każda kobieta ma ograniczoną kontrolę, o tyle nad czynnikami psychologicznymi można pracować zarówno przed planowaną ciążą, ale również w jej trakcie. Prawidłowo prowadzona terapia pozwala na wczesną diagnozę zagrożeń, pozbycie się lęku i zachowań depresyjnych. Powyższe informacje jednoznacznie wskazują, że istnieje konieczność wczesnego wykrywania i leczenia lęku przed ciążą i porodem. (Demšar i inni 2018). Mózg ludzki odznacza się dużą plastycznością nerwową tj. umiejętnością do wprowadzania zmian w reakcji na doświadczenia prenatalne, postnatalne i stres. Od kobiety zależy, czy skutki będą korzystne lub nie. (Butcher, Hookley i Mineka 2020) Dzięki odpowiednio prowadzonej terapii zaburzeń lękowych, pracy z traumą powstałą w wyniku negatywnych doświadczeń wcześniejszej ciąży lub porodu, kobieta i jej partner mogą przeżywać okres ciąży i porodu jako pełen radości. Pozytywne wspomnienia mają wpływ na ich relacje poporodową, zdrowie psychiczne, a co najważniejsze prawidłowy rozwój narodzonego dziecka. Aby ciąża nie była dla kobiety czasem lęku i strachu, a poród nie wiązał się z niepokojącym i przerażającym wydarzeniem w niektórych przypadkach konieczna jest pomoc psychoterapeutyczna lub psychotraumatologiczna.

Bibliografia

Adams, S S, M Eberhard-Gran, and A Eskild. 2012. „Fear of childbirth and duration of labour: a study of 2206 women with intended vaginal delivery.” BJOG : an international journal of obstetrics and gynaecology 1238–1246.

Alehagen, Siw, Klaas Wijma, and Barbro Wijma. 2000. „Fear during labor.” Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica 315-317.

Ayers, Susan. 2014. „Fear of childbirth, postnatal post-traumatic stress disorder and midwifery care.” Midwifery 145-148.

Bhatia, Manjeet Singh, and Anurag Jhanjee. 2012. „Tokophobia: A dread of pregnancy.” Industrial psychiatry journal 158–159.

Butcher, James N, Jill M Hookley, and Susan Mineka. 2020. Psychologia Zaburzeń. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne .

Da Costa, Deborah, Julie Larouchea, Maria Dritsaa, and William Brendera. 1999. „Variations in stress levels over the course of pregnancy: Factors associated with elevated hassles, state anxiety and pregnancy-specific stress.” Journal of Psychosomatic Research 609-621.

Demšar, Karin, Matija Svetina, Ivan Verdenik, Natasa Tul, Isaac Blickstein, and Velikonja Vislava Globevnik. 2018. „Tokophobia (fear of childbirth): prevalence and risk factors.” Journal of Perinatal Medicine.

Eriksson, Carola, Göran Westman, and Katarina Hamberg. 2005. „Experiential factors associated with childbirth-related fear in Swedish women and men: a population based study.” Journal of psychosomatic obstetrics and gynaecology 63-72.

Eriksson, Carola, Pär Salander, and Katarina Hamberg. 2007. „Men’s experiences of intense fear related to childbirth investigated in a Swedish qualitative study.” The Journal of Men’s Health and Gender 409-418.

Field, Tiffany. 2011. „Prenatal depression effects on early development: A review.” Infant Behavior and Development 1-14.

Gobin, Keisha C, Jenna E Boyd, and Sheryl M. Green. 2022. „Cognitive Processing Therapy for Childbirth-Related Posttraumatic Stress Disorder: A Case Report.” Cognitive and Behavioral Practice.

Gottvall, Karin, and Ulla Waldenström. 2002. „Does a traumatic birth experience have an impact on future reproduction?” BJOG: An International Journal of Obstetrics and Gynaecology 254-260.

Hanna-Leena, Melender. 2002. „Experiences of fears associated with pregnancy and childbirth: A study of 329 pregnant women.” Birth: Issues in Perinatal Care 101-111.

Hofberg, K, and I Brockington. 2002. „Tokophobia: a morbid dread of childbirth.” European Psychiatry 153 – 154.

Hofberg, K, and Ja Brockington. 2000. „Tokophobia: an unreasoning dread of childbirth. A series of 26 cases.” he British journal of psychiatry : the journal of mental science 83-85.

Hofberg, K, and M Ward. 2003. „Fear of pregnancy and childbirth.” Postgraduate medical journal 505–510.

Hofberg, K, and M. R Ward. 2003. „Fear of pregnancy and childbirth.” Postgraduate medical journal 505–510.

Knauer, Oswald (Görlitz). 1897. Über peerperale psychosen. Berlin: Verlag Von S. Karger .

Laursen, M, Hedegaard, M C Johansen, and Danish National Birth Cohort. 2008. „Fear of childbirth: predictors and temporal changes among nulliparous women in the Danish National Birth Cohort.” BJOG : an international journal of obstetrics and gynaecology 354–360.

Marce, Louis Victor. 1858. raite de la Folie des Fernmes Enceintes, des Nouvelles Accouchees et des Nourrices. Paris: Baillière.

Nieminen, K, A Malmquist, B Wijma, E-L Ryding, G Andersson, and K, Wijma. 2015. „Nulliparous pregnant women’s narratives of imminent childbirth before and after internet-based cognitive behavioural therapy for severe fear of childbirth: a qualitative study.” BJOG : an international journal of obstetrics and gynaecology 1259–1265.

Olieman, Renske M, Femke Siemonsma, Margaux A Bartens, Susan Garthus-Niegel, Fedde Scheele, and Adriaan Honig. 2017. „The effect of an elective cesarean section on maternal request on peripartum anxiety and depression in women with childbirth fear: a systematic review.” BMC pregnancy and childbirth.

Saisto, Terhi, and Erja Halmesmäki. 2003. „Fear of childbirth: a neglected dilemma.” Acta obstetricia et gynecologica Scandinavica 201-208.

Sjögren, B. 1997. „Reasons for anxiety about childbirth in 100 pregnant women.” Journal of psychosomatic obstetrics and gynaecology 266–272.

Therese Storksen, Hege, Malin Eberhard-Gran, Susan Garthus-Niegel, and Anne Eskild. 2012. „Fear of childbirth; the relation to anxiety and depression.” Acta obstetricia et gynecologica Scandinavica 237–242.

Wah Pang, Man, Tse Ngong Leung, Tze Kin Lau, and Tony Kwok Hang Chung. 2008. „Impact of first childbirth on changes in women’s preference for mode of delivery: follow-up of a longitudinal observational study.” Birth 121-128.

Wells, Adrian. 2010. Terapia poznawcza zaburzeń lękowych – praktyczny podręcznik i przewodnik po teorii. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego.

---

[1] PTSD-FC – Post-traumatic stress disorder fallowing childbirth- co zostało przetłumaczone przez autora jako Poporodowy Zespół Stresu Pourazowego