….. który z tych specjalistów będzie najbardziej odpowiedni do naszych potrzeb i naszej aktualnej sytuacji.

Mimo szerokiego dostępu do informacji, wciąż słyszymy różne, często mylące, wprowadzające w błąd, nieprecyzyjne lub najzwyczajniej nieprawdziwe informacje o tym, czym tak naprawdę zajmują się psycholog, psychiatra czy psychoterapeuta i …jakie są ich kompetencje.

Z jakimi problemami się do nich zgłaszać, w jakich obszarach możemy liczyć na ich pomoc, co konkretnie możemy uzyskać i który z nich będzie na dla nas odpowiedniejszym wsparciem i jak wygląda wspólna praca (specjalisty oraz pacjenta/klienta). 

Oto krótka charakterystyka każdego z nich:

Psycholog

Psycholog to osoba, która ukończyła 5-letnie jednolite studia magisterskie na kierunku psychologia i uzyskała tytuł magistra psychologii. Może posiadać doktorat w dziedzinie psychologii, choć nie posiada wykształcenia medycznego. Może również po odbyciu dodatkowego specjalistycznego szkolenia (oraz obligatoryjnego stażu klinicznego i spełnieniu szeregu wymagań) posługiwać się tytułem psychologa klinicznego.

W gronie psychologów możemy wyróżnić psychologów specjalizujących się w pracy z dziećmi, młodzieżą oraz z dorosłymi. Wśród innych wąskich specjalizacji lub specjalności warto podkreślić pracę psychologów z zakresu m.in. psychotraumatologii, psychoonkologii, psychoseksuologii. Przy okazji warto wspomnieć jeszcze o innych specjalizacjach oraz obszarach pracy w psychologii, np. psycholog sportu, psycholog biznesu, psycholog społeczny etc.

Czym się zajmuje?

Z racji wykształcenia i posiadanej wiedzy może zajmować się:

• prowadzeniem konsultacji psychologicznych, w tym m.in. diagnozowaniem, formułowaniem hipotez, etc., by w dalszej kolejności (jeśli jest taka potrzeba) rekomendować konsultację z innym specjalistą (np. lekarzem – psychiatrą, endokrynologiem, seksuologiem, neurologiem lub psychoterapeutą);
• profilaktyką, promocją zdrowia oraz psychoedukacją (dzieci, młodzieży, dorosłych);
• interwencją kryzysową (po odpowiednim przeszkoleniu);
• może przeprowadzać testy psychologiczne oraz na ich podstawie może wydawać opinie psychologiczne.

Czym się nie zajmuje i co nie leży w zakresie jego kompetencji czy uprawnień?

• nie przepisuje leków (!);
• jeśli nie ma odpowiedniego przygotowania nie prowadzi psychoterapii (tym zajmują się psychoterapeuci po ukończeniu specjalistycznego szkolenia/szkoły psychoterapii lub będąc w jej trakcie, najlepiej po ukończeniu II roku).

Z jakimi problemami i trudnościami możemy (i często powinniśmy) zgłosić się do psychologa?

• niepokojące objawy związane ze zmianą zachowania (nadmierna pobudliwość, nerwowość, agresja, ale także wycofanie, lęk związany z podejmowaniem konkretnych czynności, izolowanie się, etc.)
• utrudniający codzienne funkcjonowanie lęk, obniżony nastrój, stany depresyjne, fobie etc.
• trudności związane z przeżywaniem straty/żałoby lub zbyt długo utrzymujący się stan przygnębienia, apatii, etc.
• podwyższony i długotrwale utrzymujący się poziom stresu (z objawami zespołu stresu pourazowego), problemy z utrzymaniem koncentracji uwagi, problemy ze spaniem, etc.
• inne objawy lub zachowania utrudniające normalne, codzienne funkcjonowanie.

Jak wygląda praca w gabinecie psychologa ?

• w większości opiera się na szczegółowym wywiadzie z pacjentem (co często wymaga kilku spotkań), obserwacji oraz jeśli jest taka potrzeba przeprowadzeniu testów psychologicznych (wraz z informacją zwrotną oraz pisemną opinią)
• spotkania mogą mieć formę spotkań regularnych i cyklicznych przez określony czas (np. raz w miesiącu lub częściej) lub mają charakter diagnostyczny (2-4 spotkania), które wraz ze wstępną diagnozą kończą wspólną pracę (psycholog może zarekomendować dalszą pracę z psychoterapeutą lub konsultację z innym specjalistą)
• w przypadku pracy z dziećmi czy młodzieżą kluczowe jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu z rodzicami/opiekunami dziecka czy nastolatka.

Psychiatra

Psychiatra to lekarz medycyny, absolwent 5-letnich studiów medycznych oraz specjalizacji psychiatrii z prawem do wykonywania zawodu.

Czym się zajmuje i co leży w zakresie jego kompetencji?

• zajmuje się badaniem i leczeniem zaburzeń o podłożu psychicznym;
• może prowadzić leczenie psychiatryczne (oparte na farmakologii lub psychoterapii, jeśli ukończył odpowiednie szkolenie w tym zakresie);
• posiada ogólną wiedzę lekarską, także może przepisywać leki, wystawiać zwolnienia lekarskie;
• po wstępnej diagnozie może zarekomendować psychoterapię u psychoterapeuty.

Z jakimi problemami i trudnościami możemy (i często powinniśmy) zgłosić się do lekarza psychiatry?

• długotrwale występujący obniżony nastrój, stany depresyjne, etc.
• myśli samobójcze, skłonności i próby samobójcze;
• samookaleczenia oraz próby samookaleczeń;
• nasilony poziom stresu, objawy związane z zespołem stresu pourazowego;
• zaburzenia psychiczne, schizofrenia, psychozy i manie;
• zaburzenia osobowości, choroba afektywna dwubiegunowa, etc.;
• zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia);
• nerwice, natrętne myśli;
• uzależnienia (substancje psychoaktywne, narkotyki, alkohol, seks, hazard, etc.)
• inne objawy lub zachowania utrudniające normalne, codzienne funkcjonowanie.

Jak wygląda praca w gabinecie psychiatry?

• w większości opiera się na szczegółowym wywiadzie i obserwacji pacjenta;
• spotkania mogą mieć charakter diagnostyczny (1-2 spotkania) lub cykliczny (np. raz w miesiącu – w zależności od problemu pacjenta);
• jeśli diagnoza wiąże się z koniecznością podjęcia leczenia oraz włączeniem farmakoterapii wówczas decyzję o regularności spotkań i wizyt kontrolnych podejmuje lekarz psychiatra;
• często równolegle do zastosowanej farmakoterapii lekarz psychiatra rekomenduje podjęcie psychoterapii lub jeśli ma takie przygotowanie sam ją prowadzi.

Psychoterapeuta

To najczęściej osoba, która ukończyła całościowy (4 lub 5-letni) program szkoły terapeutycznej w określonym nurcie terapeutycznym (psychoanalitycznym, psychodynamicznym, poznawczo-behawioralnym, humanistyczno-egzystencjalnym, Gestalt, etc.), zdała odpowiedni egzamin oraz otrzymała dyplom lub certyfikat akredytowanej jednostki szkolącej – najlepiej jeśli jednostka ta posiada również rekomendację Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego lub Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Wówczas psychoterapeuta może posługiwać się tytułem certyfikowanego psychoterapeuty. Osoby będące w trakcie szkolenia, najczęściej po II roku szkolenia określane są mianem psychoterapeuty w trakcie certyfikacji.

Psychoterapeuci nierzadko są również psychologami lub lekarzami psychiatrami.

Istnieje również szereg innych modalności i podejść terapeutycznych, które upoważniają do prowadzenia terapii (m.in. terapii pracy z ciałem, terapii traumy – np. Somatic Experiencing, terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach, terapii integracji sensorycznej i wielu innych). W tych przypadkach ważne i niezwykle potrzebne jest sprawdzenie kompetencji i uprawnień terapeuty, w tym także jego przygotowania merytorycznego, ukończonych szkoleń i kursów.

Czym się zajmuje i co leży w zakresie jego kompetencji ?

• zajmuje się prowadzeniem psychoterapii (krótko lub długoterminowo);
• może zalecić konsultację z lekarzem psychiatrą;
• może poprosić pacjenta/klienta o prawo do kontaktu z lekarzem prowadzącym (np. psychiatrą) lub możliwość wglądu do opinii psychologa bądź psychiatry.

Czym się nie zajmuje i co nie leży w zakresie jego kompetencji czy uprawnień?

• nie przepisuje leków (!), chyba, że jest lekarzem psychiatrą;
• nie wydaje opinii psychologicznej, chyba, że jest jednocześnie psychologiem.

Z jakimi problemami i trudnościami możemy (i często powinniśmy) zgłosić się do psychoterapeuty?

• długotrwale występujący obniżony nastrój, stany depresyjne, etc.
• nasilony poziom stresu i lęku, objawy związane z zespołem stresu pourazowego;
• przedłużający się okres żałoby lub inny trudny stan związany z utratą, stratą, zdradą lub rozwodem utrudniający codzienne funkcjonowanie;
• nerwice, natrętne myśli, zachowania kompulsywne;
• uzależnienia (substancje psychoaktywne, narkotyki, alkohol, seks, hazard, etc.)
• inne objawy lub zachowania utrudniające normalne, codzienne funkcjonowanie;
• samookaleczenia oraz próby samookaleczeń (po wcześniejszej konsultacji z lekarzem psychiatrą);
• zaburzenia psychiczne, schizofrenia, psychozy i manie (po wcześniejszej konsultacji z lekarzem psychiatrą);
• zaburzenia osobowości, choroba afektywna dwubiegunowa, etc.;
• zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia);
• niepokojące objawy natury psychosomatycznej;
• jako zalecenie/rekomendacja włączenia psychoterapii przez lekarza psychiatrę lub psychologa.

Jak wygląda praca w gabinecie psychoterapeuty?

• psychoterapia z reguły wymaga pracy w aspekcie średnio lub długoterminowym, w zależności od nurtu, w którym pracuje terapeuta i może trwać od kilku miesięcy do roku lub nawet kilku lat (w przypadku niektórych zaburzeń psychicznych);
• może mieć charakter terapii krótkoterminowej (w przypadku niektórych modalności – wówczas jeśli pacjent nie wymaga długoterminowego wsparcia); często prowadzona jest z wykorzystaniem elementów psychoedukacji;
• pierwsze kilka (3-5 sesji) najczęściej mają charakter diagnostyczny, prowadzone są w formie wywiadu z pacjentem, by poznać jego funkcjonowanie w różnych obszarach, następnie prowadzona psychoterapia wykorzystuje odpowiednie narzędzia, struktury i metody pracy charakterystyczne dla danej modalności/podejścia terapeutycznego.

Przy podejmowaniu decyzji o kontakcie czy dalszej współpracy z psychologiem, psychiatrą czy psychoterapeutą warto wspomnieć o kluczowych z punktu widzenia procesu diagnostycznego aspektach:

• szczerości i otwartości – zatajanie w prowadzonym wywiadzie czy procesie diagnostycznym kluczowych informacji o zdrowiu pacjenta lub innych istotnych informacji może mieć duży wpływ na dalszy przebieg diagnozy lub leczenia)
• motywacji pacjenta do podjęcia leczenia i/lub pracy ze specjalistą – jeśli pacjent zgłasza się do specjalisty za namową bliskich lub rodziny, a sam nie dostrzega takiej potrzeby i nie ma motywacji do leczenia, wówczas trudno przewidzieć skuteczność rozpoczętej współpracy)