autor: Jakub Skrzypek

Borderline to jedno z najpowszechniejszych zaburzeń osobowości. Jego charakterystyczne cechy to m.in. niestabilny obraz samego siebie, skrajne emocje oraz impulsywność – niestety wpływają one na zdolność budowania trwałych relacji z innymi ludźmi. Wystarczy jedno zdarzenie, by odczuwana sympatia zamieniła się w nienawiść, a negatywne emocje często prowadzą do rozpadu więzi. Czym właściwie jest borderline? Jak zachowuje się osoba z borderline w związku? Jakie są jej największe lęki w bliskich relacjach? Wyjaśniamy!

Borderline – co to właściwie jest?

Każdy z nas ma jakieś określone cechy charakteru i sposoby reagowania w pewnych sytuacjach, które składają się na naszą osobowość. Jednak niekiedy zdarza się, że te utrwalone wzorce zachowania komplikują codzienne kontakty z innymi ludźmi i osiąganie wyznaczonych celów. Częstą przyczyną doświadczanych problemów są zaburzenia osobowości, przez które rozumiemy sztywne i dysfunkcyjne zaburzenia percepcji, myślenia i zachowania. Utrudniają on budowanie trwałych i satysfakcjonujących relacji z innymi oraz osiąganie sukcesów życiu zawodowym, prowadząc do przewlekłego cierpienia.

Jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń osobowości to borderline. Według kryteriów diagnostycznych do charakterystycznych cech  pacjenta z osobowością z pogranicza należą:

• Niestabilny obraz siebie oraz swoich życiowych celów – może się to objawiać m.in. częstymi zmianami miejsca pracy i oczekiwań wobec przyszłości. Poczucie własnej wartości jest bardzo niestabilne – od myślenia o sobie w samych negatywach do zbytniego przeceniania własnych możliwości. To, jak postrzega siebie osoba z borderline, jest mocno uzależnionego od przebiegu ważnej dla niej relacji.
• Niestabilność emocjonalna – wybuchowość, częste rozdrażnienie i zmiany nastroju, poczucie niepokoju, trudność z opanowaniem złości oraz gwałtowne zachowania.
• Budowanie intensywnych i nietrwałych związków z innymi – osoba z borderline bardzo szybko angażuje się emocjonalnie w nowe relacje, jednak są one niestabilne – bardzo łatwo przechodzi z nadmiernej idealizacji do skrajnej dewaluacji. Rozpad więzi może prowadzić do kryzysu emocjonalnego.
• Skłonności do samouszkodzeń – samookaleczania, próby samobójcze, grożenie samobójstwem.
• Impulsywność i autodestrukcyjne zachowania – nadużywanie substancji psychoaktywnych, nieprzemyślane wydawanie pieniędzy, rozhamowanie seksualne, skłonności do uzależnień. Osoba z borderline ma trudność z przewidywaniem konsekwencji swoich działań podejmowanych pod wpływem impulsu. Te działania to dla niej sposób na ucieczkę od emocji, z którymi sobie nie radzi.
• Poczucie wewnętrznej pustki – czyli brak odczuwania radości i sensu życia. Często łączy się ze stanami depresyjnymi.

Jakie są przyczyny borderline?

Co wpływa na rozwój zaburzenia osobowości borderline? Jak w przypadku wielu innych problemów psychicznych, ogromne znaczenie mają czynniki środowiskowe. Jakie dokładnie? Najważniejsze przyczyny to:

• Niestabilna sytuacja w domu rodzinnym – przemoc w rodzinie, częste konflikty, nadużywanie przez rodzica alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych oraz traumatyczne zdarzenia (np. nadużycia seksualne).
• Zaniedbania wychowawcze – brak właściwego zaspokajania potrzeb dziecka, niekonsekwentne zachowanie, zaburzenia psychiczne u rodzica.
• Niedopasowanie temperamentów dziecka i rodzica – prowadzi do braku poczucia zrozumienia, trudności w budowie bliskiej więzi i częstych kłótni.
• Nagła utrata rodzica – czyli śmierć lub nieobecność przez dłuższy okres, które prowadzą do poczucia opuszczenia.

Borderline, podobnie jak inne zaburzenia osobowości, zazwyczaj wykształca się w okresie dorastania i wczesnej dorosłości. Jednak wpływ mają nie tylko trudne doświadczenia. Badania potwierdzają także znaczenie czynników biologicznych – przede wszystkim anomalie w systemie neuroprzekaźników.

Zobacz też: Style przywiązania – czym są i jak wpływają na relacje międzyludzkie w dorosłym życiu?

Borderline – relacje

Wszyscy, którzy zmagają się z borderline, pragną doświadczać bliskiej więzi pełnej troski i zaangażowania, a ich uczucia kierowane w stronę bliskich są bardzo intensywne. W początkowym okresie nowej, znaczącej znajomości szybko pojawia się fascynacja i chęć spędzania jak największej ilości wspólnego czasu razem. Przyjaciel lub partner odwzajemniający uczucia jest idealizowany, jednak sytuacja obraca się o 180 stopni, gdy jakaś potrzeba lub oczekiwania osoby z borderline nie zostaną odpowiednio zaspokajane. Wtedy koś kto jeszcze chwilę wcześniej był postrzegany jako troskliwy i wspierający, nagle zostaje uznany za podłego człowieka – istnieje tylko czarne lub białe, nie ma nic pośrodku.

Czynnikiem wyzwalającym wybuchy złości może być na przykład brak czasu na spotkanie w wyznaczonym terminie, nieodebranie telefonu, a nawet kilkuminutowe spóźnienie na spotkanie. Niekiedy złość jest kierowana także w swoją własną stronę – niezaspokojone potrzeby prowadzą do drastycznego spadku poczucia własnej wartości, obwiniania siebie, a nawet autodestrukcyjnych zachowań, które są formą odreagowania.

Jak wygląda borderline w związku?

Osobie z borderline z trudem przychodzi tworzenie spójnego obrazu samego siebie lub innego człowieka. Stosuje mechanizm rozszczepienia, który polega na tym, że oddziela pozytywne i negatywne myśli – nie umie powiązać wszystkich zaobserwowanych cech w jedną całość. Z trudem okazuje zrozumienie dla błędów popełnianych przez innych ludzi i nie widzi dobrych intencji, jeśli sprawa nie układa się po jej myśli.

Jest także bardzo podatna na zranienie – nawet  jedno słowo w zupełnie neutralnym zdaniu może ją mocno skrzywdzić, co prowadzi do izolowania się lub wybuchu konfliktu. Reakcje emocjonalne często są nieproporcjonalne do sytuacji. Niestety gwałtowne czyny i krzywdzące słowa, wypowiadane wskutek niekontrolowanej złości, w końcu odpychają tych, których cierpiący chciałby zatrzymać najbardziej…

Borderline w związku znacząco utrudnia utrzymanie satysfakcjonującej relacji przez długi czas. Częste są naprzemienne rozstania i powroty, trudno o utrzymanie stabilności. Nawet jeśli partner rozumie, skąd wynikają negatywne zachowania kierowane w jego stronę, okazując wyrozumiałość i cierpliwość, to nie jest to jedyny problem. Innym wyzwaniem jest chęć poszukiwania nowych wrażeń – związek bez intensywnych emocji szybko doprowadza do znudzenia i wypalenia uczucia.

Borderline – lęk przed odrzuceniem

Wiele zachowań związanych z zaburzeniem osobowości borderline wynika z lęku przed odrzuceniem. Tylko intensywny, bardzo częsty kontakt daje poczucie bycia ważnym dla kogoś – nawet niedługa rozłąka nasuwa wiele wątpliwości co do zaangażowania. Osoby z borderline, z powodu chronicznej pustki cierpią, spędzając czas w samotności – wzbudza ona w nich panikę i przerażenie. Często przyczyną tego lęku są trudne doświadczenia z dzieciństwa. W efekcie nadinterpretują zachowania partnerów, jako oznakę tego, że chcą od nich odejść, a to prowadzi do następujących reakcji:

• Usilnych wysiłków do zatrzymania drugiej osoby przy sobie – może się m.in. przejawiać wydzwanianiem po kilkanaście razy dziennie i ciągłą potrzebą bycia obok. Pojawiają się także próby manipulacji, a obliczu poważnych kryzysów dochodzi nawet do prób samobójczych, które mają doprowadzić do tego, że bliski ich nie porzuci.
• Dystansowania się z obawy przed odrzuceniem – celowe odsuwanie się od osób, które są pozytywnie nastawione z obawy przed tym, że bliższy kontakt przyniesie wiele bólu. Wycofuje się z dobrze rozwijającej się relacji, nie dając sobie szansy na doświadczenie szczęścia.

Borderline – leczenie. Jaką terapię wybrać?

W przypadku zaburzenia osobowości borderline zalecana jest długoterminowa psychoterapia, połączona razem z farmakoterapią. Pacjent ma do wyboru wiele różnych nurtów terapii, jednak warto wybrać podejście, które koncentruje się na trudnych doświadczeniach z przeszłości, które doprowadziły do problemów psychicznych. 

Dobrym wyborem będzie więc psychoterapia psychodynamiczna, w której terapeuta pracuje z mechanizmami obronnymi, wpływające na zachowanie osoby z borderline. Ponadto, dzięki zjawisku przeniesienia pacjent może przepracować w bezpiecznym środowisku terapeutycznym ważną relację, która zakończyła się porzuceniem.

Więcej o terapii psychodynamicznej przeczytasz tutaj.

Źródła:

1. Cierpiałkowska L., Soroko E., (2014), Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań
2. Kreisman J. I., Straus H., (2018), Nienawidzę Cię! Nie odchodź! Zrozumieć osobowość borderline, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
3. Mason P. T., Kreger R., (2013), Borderline – jak żyć z osobą o skrajnych emocjach, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot
4. Zimbardo P., Gerrig R., (2012), Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa