autor: Jakub Skrzypek

Definicja zaburzeń osobowości

Zaburzenia osobowości to stany zdrowia psychicznego, w których ludzie mają długotrwały wzorzec myślenia, odczuwania i zachowania, który znacznie odbiega od oczekiwań kulturowych, co może wpływać na ich relacje z innymi ludźmi. Te wzorce są sztywne i występują w wielu sytuacjach, powodując problemy w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym lub innych ważnych obszarach życia.

Osobowość to unikalna kombinacja cech, które wpływają na to, jak dana osoba myśli, czuje, zachowuje się i odnosi do innych. Zaburzenia osobowości są związane ze sposobami myślenia i odczuwania na swój temat i w stosunku do innych, które znacząco i trwale odbiegają od norm kulturowych, co może prowadzić do zaburzeń lękowych.

Kryteria diagnostyczne dla zaburzeń osobowości typu są jasno określone w DSM-5.

Według klasyfikacji DSM-5, aby zdiagnozować zaburzenie osobowości, wzorce zachowań muszą być długotrwałe i spójne oraz nie mogą wynikać z wpływu substancji lub innego stanu medycznego, co jest kluczowe w psychoterapii osób z zaburzeniami osobowości. Ponadto zaburzenia osobowości, w tym osobowość borderline, zwykle pojawiają się w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości i utrzymują się przez długi czas.

Kluczowe cechy zaburzeń osobowości obejmują:

• Myślenie o sobie i innych w sposób sztywny i zniekształcony,
• Reagowanie nieodpowiednio emocjonalnie,
• Funkcjonowanie niezgodne z normami społecznymi,
• Trudności w relacjach i funkcjonowaniu społecznym są często spotykane u osób z zaburzeniami osobowości, co wymaga odpowiedniej interwencji terapeutycznej, w tym terapii poznawczo-behawioralnej,

Zobacz też: Osoby z borderline w związku – jak budują relacje osoby z zaburzeniem z pogranicza?

Rodzaje zaburzeń osobowości

W DSM-5 wyróżniono 10 konkretnych specyficznych zaburzeń osobowości, które są podzielone na 3 grupy (klastry, wiązki) w oparciu o podobne cechy.

Wiązka A (osoby wycofane, chłodne, podejrzliwe lub nieracjonalne )

• Paranoidalne – charakteryzuje się nieufnością i podejrzliwością wobec innych,
• Schizoidalne  – cechuje się brakiem zainteresowania relacjami społecznymi, ograniczonym wyrażaniem emocji,
• Schizotypowe – związane z dziwacznymi przekonaniami, myśleniem magicznym, ekscentrycznym zachowaniem,

Wiązka B  ( osoby nadmiernie okazujące emocje, zabiegane o uwagę innych ludzi, chwiejne emocjonalnie )

• Antyspołeczne –  przejawiają się lekceważeniem i pogwałceniem praw innych, co może wymagać długoterminowej psychoterapii,
• Borderline  – charakteryzuje się niestabilnym obrazem siebie, relacjami i nastrojami,
• Histrioniczne – cechuje się nadmierną emocjonalnością i poszukiwaniem uwagi,
• Narcystyczne – związane z poczuciem wielkości, potrzebą podziwu i brakiem empatii,

Wiązka C  (osoby lękowe, spięte, czasami nadmiernie opanowane, mogą mieć trudności w relacjach z innymi ludźmi)

• Unikające zaburzenie osobowości charakteryzuje się wstydliwością, poczuciem nieadekwatności i wrażliwością na krytykę, co może prowadzić do trudności w relacjach z innymi osobami.
• Zależne – cechuje się podporządkowaniem, potrzebą opieki i strachem przed separacją,
• Obsesyjno-kompulsyjne  – przejawia się perfekcjonizmem, sztywnością i potrzebą kontroli (inne niż OCD).

Kogo dotyczą zaburzenia osobowości?

Występowanie zaburzeń osobowości może dotknąć każdego, niezależnie od wieku, płci, statusu społeczno-ekonomicznego czy pochodzenia kulturowego, a osoba z zaburzoną osobowością może doświadczać trudności w relacjach. Szacuje się, że około 9-15% populacji może mieć jakieś zaburzenie osobowości. Pierwsze symptomy zaburzeń osobowości możemy dostrzec już u młodzieży. Wtedy mówi o nieprawidłowo kształtującej się osobowości. 

Niektóre grupy, które mogą być bardziej narażone na rozwój zaburzenia osobowości:

• Osoby z historią traumy lub zaniedbania w dzieciństwie
• Osoby z rodzinną historią zaburzeń psychicznych
• Osoby nadużywające substancji psychoaktywnych często cierpią na zaburzenia osobowości z pogranicza.
• Osoby z niektórymi chorobami fizycznymi lub neurologicznymi mogą również postrzegać swoje objawy jako związane z zaburzeniem osobowości.

Jednak ważne jest, aby pamiętać, że sama przynależność do grupy ryzyka nie oznacza, że dana osoba rozwinie zaburzenie osobowości.

Przyczyny zaburzeń osobowości?

Dokładne przyczyny zaburzeń osobowości nie są w pełni poznane, ale uważa się, że wynikają one z kombinacji czynników genetycznych i środowiskowych.

Czynniki genetyczne – badania sugerują, że niektóre cechy osobowości i podatność na zaburzenia osobowości mogą być dziedziczone. Jednak geny same w sobie nie determinują, czy ktoś rozwinie zaburzenie osobowości, a jedynie zwiększają ryzyko.

Czynniki środowiskowe – takie jak wrogi klimat rodzinny, mogą przyczyniać się do rozwoju zaburzeń osobowości.

Doświadczenia życiowe – szczególnie we wczesnym dzieciństwie, mogą odgrywać znaczącą rolę w rozwoju zaburzeń osobowości – czym są te zaburzenia. Niektóre z tych czynników to:

• Trauma lub nadużycie (fizyczne, emocjonalne, seksualne),
• Zaniedbanie lub odrzucenie przez rodziców/opiekunów,
• Utrata rodzica w młodym wieku może być czynnikiem ryzyka dla rozwoju specyficznych zaburzeń osobowości,
• Niestabilne lub chaotyczne środowisko domowe,

Uważa się, że kombinacja podatności genetycznej i stresujących doświadczeń życiowych może prowadzić do rozwoju zaburzenia osobowości typu borderline oraz paranoicznym zaburzeniem osobowości.

Jakie są objawy zaburzeń osobowości?

Objawy zaburzeń osobowości różnią się w zależności od konkretnego typu zaburzenia, ale ogólnie obejmują one długotrwałe wzorce myślenia, odczuwania i zachowania, które są sztywne, niezdrowe i powodują problemy w funkcjonowaniu.

Niektóre typowe objawy zaburzeń osobowości to:

• Trudności w relacjach i interakcjach społecznych,
• Problemy z empatią lub zrozumieniem cudzej perspektywy prowadzące do trudności w nawiązywaniu związków z innymi ludźmi,
• Impulsywność i brak kontroli nad emocjami,
• Sztywność w myśleniu i niezdolność do adaptacji,
• Chroniczne poczucie pustki lub samotności,
• Podejrzliwość lub paranoja,
• Ekscentryczne przekonania lub zachowania,
• Nadmierna zależność od innych lub unikanie bliskich relacji,

Ważne jest, aby pamiętać, że same objawy nie wystarczą do diagnozy zaburzenia osobowości. Muszą one być długotrwałe, nieelastyczne i powodować znaczący dystres lub upośledzenie funkcjonowania, co jest charakterystyczne dla osób z zaburzeniami osobowości.

Zobacz też: Teorie osobowości. Dlaczego warto interesować się tematem osobowości?

Jakub Skrzypek – ZnanyLekarz.pl

Jak diagnozuje się zaburzenia osobowości?

Diagnoza zaburzenia osobowości wymaga kompleksowej oceny przez specjalistę tj., psychiatrę czy psychologa klinicznego.

Proces diagnostyczny zwykle obejmuje m.in :

1. Wywiad kliniczny jest istotnym elementem procesu diagnostycznego w szczególnie w kontekście oceny związków z innymi ludźmi w przypadku osób z chorobą psychiczną. – rozmowa z pacjentem na temat historii objawów, relacji, doświadczeń życiowych.
2. Kwestionariusze i testy psychologiczne, takie jak minnesocki wielowymiarowy inwentarz osobowości, Narzędzia do oceny cech osobowości i objawów są kluczowe w procesie rozpoznania zaburzeń osobowości.
3. Obserwacja zachowania – ocena interakcji pacjenta podczas sesji diagnostycznych np. wnoszonych treści paranoiczny, które mogą być objawem specyficznych zaburzeń osobowości, wymagają szczególnej uwagi
4. Informacje od bliskich – za zgodą pacjenta, rozmowy z rodziną lub przyjaciółmi mogą dostarczyć dodatkowych spostrzeżeń.

Diagnostyka opiera się na kryteriach, które uwzględniają różne wymiary osobowości. Specjalista musi wykluczyć inne możliwe przyczyny objawów, takie jak zaburzenia nastroju, psychozy czy nadużywanie substancji, w kontekście objawach psychotycznych.

Często zaburzenia osobowości współwystępują z innymi problemami psychicznymi, więc badanie powinno uwzględniać cały obraz kliniczny.

Leczenie zaburzeń osobowości

Leczenie zaburzeń osobowości może być wyzwaniem, ale odpowiednia terapia może pomóc w opanowaniu objawów i poprawie funkcjonowania.

Główną formą leczenia jest psychoterapia, a w szczególności:

• Psychoterapia skoncentrowana na przeniesieniu (TFP) – skupia się na relacji terapeutycznej jako modelu innych relacji,
• Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT) – pomaga zidentyfikować i zmienić niezdrowe wzorce myślenia i zachowania, co jest kluczowe w terapii zaburzeń osobowości.
• Psychoterapia dialektyczno-behawioralna (DBT) – uczy umiejętności radzenia sobie z silnymi emocjami i poprawia relacje.
• Psychoterapia schematów – adresuje niezaspokojone potrzeby emocjonalne z dzieciństwa i destrukcyjne schematy.

Farmakoterapia nie jest głównym sposobem leczenia zaburzeń osobowości, ale niektóre leki mogą być stosowane w celu złagodzenia konkretnych objawów, takich jak depresja, lęk czy impulsywność.

Ważne jest również wsparcie rodziny i bliskich. Edukacja na temat zaburzenia i strategii radzenia sobie może pomóc w stworzeniu zdrowego środowiska wspierającego proces leczenia.

Jakie są rokowania w przypadku zaburzeń osobowości?

Rokowania w przypadku zaburzeń osobowości są zróżnicowane i zależą od wielu czynników, takich jak typ zaburzenia, nasilenie objawów, współwystępowanie innych problemów psychicznych oraz zaangażowanie w leczenie. Ogólnie rzecz biorąc, zaburzenia osobowości są przewlekłe i mogą wymagać długotrwałego leczenia psychoterapii i psychiatrii. Jednak z odpowiednią terapią i wsparciem, wiele osób jest w stanie osiągnąć znaczącą poprawę w funkcjonowaniu i jakości życia.

Czynniki, które mogą poprawić rokowania to:

• Wczesne rozpoznanie i interwencja,
• Silna motywacja do zmiany i zaangażowanie w terapię,
• Dobra relacja terapeutyczna,
• Wsparcie rodziny i bliskich,
• Brak lub ograniczone współwystępowanie innych problemów psychicznych, takich jak zaburzenia poznawcze,

Ważne jest, aby pamiętać, że progres w leczeniu zaburzeń osobowości często jest stopniowy i może obejmować okresy postępów i regresji. Kluczowa jest cierpliwość, wytrwałość i realistyczne oczekiwania zarówno ze strony osoby z zaburzeniem, jak i jej otoczenia.

Podsumowanie

Zaburzenia osobowości to złożone stany zdrowia psychicznego, charakteryzujące się długotrwałymi i sztywnymi wzorcami myślenia, odczuwania i zachowania, które powodują znaczący dystres i upośledzenie funkcjonowania.

Istnieje wiele typów zaburzeń osobowości, podzielonych na trzy główne grupy w zależności od dominujących cech. Przyczyny tych zaburzeń są wieloczynnikowe, obejmujące interakcję genów i środowiska.

Opinia ZO wymaga kompleksowej oceny przez specjalistę, a leczenie opiera się głównie na psychoterapii, z możliwością wsparcia farmakologicznego w zależności od rodzaju zaburzenia osobowości.

Choć zaburzenia osobowości są przewlekłe, to z odpowiednim leczeniem i wsparciem możliwa jest znacząca poprawa. Ważne jest, aby osoby z tymi zaburzeniami i ich bliscy mieli realistyczne oczekiwania i byli wytrwali w dążeniu do zdrowia. 

kontakt z autorem

• Instagram
• Facebook
• Mail

Jakub Skrzypek – ZnanyLekarz.pl

---

Referencje 

1. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
2. Fallon, I. R., Sechrest, L., Manson, J., Witte, G., & McGlashan, T. H. (1999). Personality disorders and treatment outcome: Results from the NIMH Treatment of Depression Collaborative Research Program. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 67(3), 463-473.
3. Millon, T., Millon, C. M., Meagher, S., Grossman, S., & Ramnath, R. (2012). Personality disorders in modern life. John Wiley & Sons.
4. Pincus, A. L., & Krueger, R. F. (2015). Theodore Millon’s contributions to conceptualizing personality disorders. Journal of Personality Assessment, 97(6), 537-540. https://doi.org/10.1080/00223891.2015.1031376
5. Wright, A. G., & Simms, L. J. (2016). Stability and change in personality disorder and personality traits. Current Behavioral Neuroscience Reports, 3(1), 41-50. https://doi.org/10.1007/s40473-016-0067-4